Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Síða 14

lega tilburði – við að mæta ögrun póstmódernismans. Lausn hans er sú að endur-
túlka inntak póstmódernismans þannig að gagnrýnin á rökrembuhyggju og pósití-
visma haldi sér en róttækari dægurfirrum og dáraskap stefnunnar sé vikið til hliðar.
Póstmódernisminn þýðir, samkvæmt endurtúlkun Carrs, „ekki að nútíminn sé liðinn
undir lok heldur að hann hafi færst inn á nýtt skeið“ (1995, bls. 123). Vandinn við
slíka túlkun er hins vegar sá að hún deyfir eggjar hinna ögrandi hugmynda póst-
módernista á borð við Lyotard og Derrida að sama skapi og hún brýnir eggjar gagn-
rýnu samfélagsfræðinnar og FPV. Allt hjal Carrs um frelsun og sjálfsskilning myndi
leiða sanna póstmódernista á spýjustokkinn (sjá t.d. Kristján Kristjánsson, 2002, bls.
57–61). En hverfum nú frá hinum langsóttu tilraunum Carrs til að bjarga FPV frá
öfgum póstmódernismans og aftur til Aristótelesar.
Þetta viðhorf, FPV, á sem fyrr segir að vera aristótelískt eða að minnsta kosti undir
sterkum áhrifum frá Aristótelesi. Því hlýtur sú spurning að láta að sér kveða sem ég
orðaði í fyrirsögn þessa kafla, hvort Aristóteles myndi fallast á hið neikvæða viðhorf
talsmanna FPV til aðferðar og kenningar í hefðbundinni merkingu þeirra hugtaka.
Eftir því sem ég fæ best séð er svarið við þeirri spurningu nei. Hinn aðferðafræðilegi
„ís“ Aristótelesar á miklu meira skylt við harðkorna ís hefðbundinnar aðferðafræði
en mjúkís FPV, hvað þá hinn bráðnandi ís póstmódernismans.
Heimspekileg aðferð Aristótelesar snýst umfram allt um að leita að frumreglum
(archai) hlutanna. Leiðin til þess er sú að hyggja fyrst að birtingarmyndum (fainomena)
þessara hluta í reynslu okkar. Stundum er slíkum birtingarmyndum einfaldlega
safnað saman sem rannsóknargögnum til að eyða smám saman, með aðleiðslu og
alhæfingum, djúptækri vanþekkingu okkar á rannsóknarefninu. Stundum er birting-
armyndunum hins vegar safnað í því augnamiði að eyða innri árekstrum og vand-
kvæðum í þeim skoðunum (endoxa) sem við þegar höfum um efnið. Í síðara tilvikinu
nýtir Aristóteles sér rökræðulistina sem hann þáði í arf frá Sókratesi og Platóni. Rök-
ræðulistin stefnir að samkvæmni skoðana, lagfæringu einnar í ljósi annarrar uns jafn-
vægi er náð þar sem hinar sjálfum sér samkvæmustu og stöðugustu einar standa
eftir. Þetta er hins vegar ekki einber samkvæmnishyggja, eins og þekkt er til dæmis
úr nútíma siðfræði og stjórnspeki af aðferð Johns Rawls, hinu „ígrundaða jafnvægi“,
því að Aristóteles leyfir sér að velja eða hafna kerfisbundið skoðunum sem lagðar eru
í púkkið. Ekki er einungis gerð krafa um að „við“, sem búum yfir skoðununum í upp-
hafi, séum sæmilega yfirvegað fólk (það er líka krafa hjá Rawls) heldur hikar
Aristóteles ekki við að taka með í reikninginn vissar hugmyndir um heiminn sem
enginn hefur ef til vill gert sér í hugarlund áður en sem hann rökstyður að séu nauð-
synlegar til þess að heimurinn, eða einstakir hlutar hans, geti yfirhöfuð orðið við-
fangsefni vísindalegrar rannsóknar. Rökræðulist Aristótelesar er þannig „gagnrýnin“
fremur en „hrein“; hann áréttar til dæmis að við getum ekki rökrætt af viti um mark-
mið siðferðis og stjórnspeki nema gefa okkur að maðurinn hafi ákveðið sameiginlegt
eðli sem unnt sé að fullgera með farsælu lífi. Að gefinni þeirri nauðsynlegu forsendu
megi hins vegar hefja samræður um hvert nákvæmlega þetta eðli sé (sjá bók Irwins,
1990, sem dregur upp skýra mynd af aðferð Aristótelesar).
Vitaskuld átti Aristóteles ekki í fórum sínum hugtök á borð við vísindakenningu eða
E R K E N N S L A P R A X I S ?
14