Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Page 74

skoða nánar þessar þversögulegu dýptir ímynda, en líta má svo á að ímyndir hafi átt
þátt í að viðhalda ákveðnum formum félagslegs minnis með því að endurskapa það
í tíma og rúmi. Atburðir eins og helförin eru þannig rifjaðir upp aftur og aftur og gefa
ramma til að skilja aðra atburði, eins og þjóðernishreinsanir í Kosovo (Huyssen, 2001)
Eins og minningar almennt, felur félagslegt minni einnig í sér gleymsku þar sem
ákveðin atriði eða viðburðir hverfa, eru ósýnilegir eða ekki til staðar. Nota má
nokkuð frjálslega hugtak V. Y. Mudimbes (1994, bls. vii) „nýlendusafnið“ (colonial
library), til að benda á að ákveðin minni frá nýlendutímanum virðast vera rifjuð upp
aftur og aftur á meðan aðrir þættir falla í gleymsku eða hverfa úr forgrunni. Ný-
lendusafnið má því útskýra sem eina tegund minnis sem hjálpar til við að útskýra og
skilja þætti í samtímanum.
Andreas Huyssen (2001) bendir á að þrátt fyrir aukna samtengingu heimsins
heldur þjóðin áfram að vera mikilvægur vettvangur athafna og ímynda sem tengdar
eru minni á ákveðinn hátt. Huyssen undirstrikar mikilvægi þess að skoða hvernig
minni er endurgert og sett fram í margvíslegu tilliti svo sem út frá þjóðinni,
ákveðnum svæðum og í alþjóðasamhengi. Ég vil einnig leggja áherslu á mikilvægi
þess að skoða minni ekki eingöngu út frá nytjalegu sjónarhorni sem á þátt í að tryggja
hagsmuni ákveðinna hópa, heldur sem samofið sjálfsmynd og sjálfsveru-hug-
myndum í mun víðara samhengi. Minnistengdar sagnir eru fullar af merkingu
(meaning) og fela í sér tilraun til að skilja sjálfan sig og aðra út frá sögulegum spegli,
eins og ég hef bent á annars staðar (Kristín Loftsdóttir, 2002).
Margar rannsóknir hafa þannig sýnt fram á hvernig sjálfsmyndir einstaklinga og
hópa verða til í tengslum við hugmyndir um annað fólk og náttúrulegt umhverfi (sjá
Haraway, 1991; Levi-Strauss, 1962). Christopher L. Miller (1985) hefur haldið því
fram að Afríka hafi verið mikilvægasta andstæðan við Evrópu og gefur umfjöllun
hans til kynna, eins og reyndar áherslur margra annarra fræðimanna – að Afríka hafi
verið spegill sem sýndi skýrar fram á ákveðna þætti sem taldir voru einkenna
evrópska menningararfleifð með því að draga fram andhverfu þessara þátta. Á sama
tíma og ég dreg í efa að Afríka hafi verið á öllum tímum mikilvægasta andhverfan
við Evrópu þá er ljóst að Afríka hefur löngum verið skilgreind í Evrópu og á Vestur-
löndum sem hefðbundin, án sögu og oft tengd við gildi sem hafa neikvæða merkingu
í hugum Evrópubúa, svo sem stjórnleysi, vanþróun og villimennsku. Áhersla á litar-
hátt hefur að sama skapi lengi vel einkennt alla umræðu um Afríku. Kynþáttahyggja
í því formi sem við þekkjum í dag varð til á 18. og 19. öld með þróun félagslegra og
líffræðilegra kenninga um upphaf og þróun manneskjunnar. Dökkt fólk var skil-
greint sem lægra sett á gildishlöðnum þróunarskala og það talið standa nær náttúru,
en almennt á þessum tíma voru náttúrunni gefin neikvæð gildi og henni skipað und-
ir vald manneskjunnar. Kenningar í félagsvísindum á 19. öld aðgreindu svokölluð
„frumstæð“ samfélög frá samfélögum sem talin voru nútímaleg og siðmenntuð en
slíkar kenningar voru oft samofnar kynþáttatengdum hugmyndum (Kristín Lofts-
dóttir, 2003a).
Áhersla á Afríku sem hefðbundna heimsálfu birtist m.a. í kenningum um þróun og
tilkomu þróunarhjálpar um miðja 20. öld. Þá var í auknum mæli farið að vísa til ríkja
utan Vesturlanda sem „þriðja heimsins“ en hugtakið „þriðji heimurinn“ birtist líklega
M E N N T A Ð A R O G V I L L T A R Þ J Ó Ð I R :
74