Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Síða 78

lagsfræðigreinum, kristnum fræðum og sögu, ásamt hluta af lestrarbókum og lífs-
leiknibókum. Ekki var gert upp á milli bóka eftir aldri, heldur allar bækur í fyrr-
nefndum greinum skoðaðar fram til ársins 2000. Allt efni sem sneri að einhverju leyti
að framandleika var tekið til skoðunar. Tíðni ákveðinna atriða var svo skoðuð í text-
um og myndum allra bókanna sem komu inn á framandleika með hjálp gátlista sem
var útbúinn fyrir verkefnið. Gátlistanum má skipta í þrjá áhersluþætti til einföldunar:
1) Almenn atriði; 2) Umfjöllun um framandleika almennt; 3) Umfjöllun um Afríku. Í
fyrsta lið voru skráðar mjög almennar upplýsingar um bækurnar svo sem heiti bókar,
höfundur, námsgrein sem bókin er ætluð fyrir og upprunaland bókarinnar. Í öðrum
lið listans voru skráð atriði svo sem nöfn heimsálfa sem koma fram í textanum, tíðni
tilvísunar til ákveðinna félagslega skilgreindra hópa, svo sem karla, kvenna, barna og
aldraðra. Einnig var athugað hvort hugtakið kynþáttur kæmi fyrir eða önnur sam-
svarandi hugtök notuð. Í þeim hluta gátlistans sem snéri eingöngu að Afríku var
spurt um atriði svo sem nöfn þjóðernishópa og landa sem komu fyrir í textanum og
megináhersluatriði textans. Nokkur megináhersluatriði voru sett inn í listann eftir
lauslega skoðun námsbókanna en einnig var bætt við nýjum atriðum á meðan á
greiningu stóð ef þess þurfti til þess að ná fram sem nákvæmastri mynd af megin-
þema þess hluta textanna sem fjölluðu um Afríku. Niðurstöður gátlistans voru svo
settar upp í tölfræðiforritið SPSS. Einnig var gerður útdráttur úr öllum textum sem
fjölluðu um Afríku, með almennri greiningu á helstu áhersluþáttum (orðræðugrein-
ing). Orðræðugreining er huglæg rannsóknaraðferð sem reynir að finna undirliggj-
andi mynstur í textum og dýpri merkingu þeirra. Gátlistinn var notaður til að gera
slíka greiningu markvissari en ég tel þó mikilvægt að skoða niðurstöður gátlistans í
samhengi við nánari greiningu á textum í heildarniðurstöðu verkefnisins. Textarnir
voru þannig bæði lesnir vandlega án gátlistans og einnig sérstaklega með tilliti til
þeirra áhersluatriða sem hann leiddi í ljós. Linda A. Wood og Rolf O. Kroger (2000),
sem hafa skrifað um aðferðafræðilega þætti orðræðugreiningar, aðskilja notkun
gátlista frá orðræðugreiningu og vísa til slíkrar notkunar sem innihaldsgreiningar (e.
content analysis). Ég legg víðari merkingu í hugtakið orðræðugreining og tel mikil-
vægt að hún feli í sér margs konar leiðir til að skoða textann. Megindlegar og eigind-
legar aðferðir geta þar falið í sér áhugaverðar leiðir til að skoða sama viðfangsefnið.
Einnig ber að hafa í huga, í ljósi þeirrar gagnrýni Woods og Krogers á innihaldsgrein-
ingu að hún feli í sér fyrirfram ákveðna flokka, að orðræðugreining rétt eins og rann-
sóknir almennt fela ávallt í sér fyrirfram gefnar áherslur rannsakanda. Rannsakand-
inn er því að vissu leyti mælitæki í sjálfu sér.
Farið var í gegnum námsbækur á safni Kennaraháskólans sem geymir eitt heilleg-
asta safn íslenskra námsbóka, þó einnig væri notast við aðrar námsbækur sem komið
var höndum yfir og fundust ekki á safni Kennaraháskólans. Alls voru 202 náms-
bækur skoðaðar í fyrrnefndum greinum. Til þessa hefur verkefnið lagt megináherslu
á samfélagsfræði, sögu, kristinfræði og landafræði en innan þeirra námsgreina
fundust 164 bækur, þar af 87 sem vísuðu til þess sem kallað hefur verið framandleiki
í verkefninu. Af þeim voru 43 bækur taldar vísa til Afríku. Upphaflegt markmið verk-
efnisins var að greina allar námsbækur á grunnskólastigi í fyrrnefndum fögum fram
til ársins 2000, því söfnun gagnanna hófst árið 2001. Mér til mikillar undrunar var
M E N N T A Ð A R O G V I L L T A R Þ J Ó Ð I R :
78