Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Side 84

Á mynd 6 má sjá nokkur atriði sem athuguð voru út frá áherslum í umfjöllun um
Afríku. Taflan sýnir að bækurnar leggja áherslu á það sem almennt hefur verið litið á
sem hefðbundið, svo sem atvinnuhætti safnara/veiðimanna, akuryrkjufólks og hirð-
ingja. Á þessari töflu hefur þessum atvinnuvegum verið skeytt saman undir heitinu
„hefðbundnir“ atvinnuvegir. Eins og sjá má er tilvísun í hefðbundna atvinnuvegi í
39.5% bókanna. Í greiningu fyrir SPSS var einnig skoðuð tíðni almennrar tilvísunar
til þess sem á Vesturlöndum hefur verið vísað til sem hefðbundið líf. Eins og sjá má
var slík tilvísun í rúmlega 40% textanna. Hér er augljóslega um nokkuð huglæga skil-
greiningu að ræða en þessi talning getur engu að síður verið áhugaverð til að gefa til
kynna hversu mikla áherslu textar námsbókanna leggja á þætti sem á Vesturlöndum
eru venjulega tengdir fortíðinni. Á móti má benda á að umfjöllun um líf í borgum,
sem nútímalegir atvinnuvegir eru oftast tengdir við, eru eingöngu 7% umfjöllunar-
innar.
Einhvers konar aðgreining fólks í kynþætti er einnig töluvert algeng en hana má
finna í tveimur þriðju hluta bókanna (67%). Slík áhersla er augljóslega sterkari í eldri
bókum og birtist í 73% bóka frá því fyrir 1900 og 41% í bókum frá 1991–2000. Slíka
aðgreiningu mátti helst finna í landafræðibókum því allar landafræðibækur sem
voru skoðaðar höfðu einhverja slíka aðgreiningu en eingöngu 44% af samfélagsfræði-
bókum.
Hugtakanotkun í textum námsbókanna er mjög fjölþætt hvað þetta varðar. Notuð
eru hugtök eins og: blámenn, blökkumenn, negrar, svart fólk og svertingjar. Notkun
þeirra er að einhverju leyti háð þeim tíma sem bókin er gefin út á. Hér ber að hafa í
huga hvað varðar nýrri bækur að ekki er lagt mat á í gátlistanum hvernig tilvísun til
kynþátta er sett fram, heldur eingöngu hvort um sé að ræða í textanum skírskotun til
kynþátta. Það er því ekki hægt að staðhæfa út frá þessum gögnum að 41% bóka sem
gefnar eru út á tímabilinu 1991–2000 endurspegli kynþáttafordóma heldur eingöngu
að um einhvers konar tilvísun til litarafts eða flokkun í kynþætti sé að ræða, sem
áhugavert væri að skoða betur.
Hér má einnig benda á að umfjöllun um sögu Afríku fyrir nýlendutímann er
18,6%. Þessi tala segir heldur ekki alla söguna því ef skoðað er hvað liggur að baki
henni þá er í flestum tilfellum um að ræða tilvísun eldri bóka til fornmenningar
Egypta, umræða sem er ekki sett í samband við Afríku sem slíka heldur forn menn-
ingarsamfélög. Slík áhersla virðist sérstaklega vera til staðar í eldri mannkynssögu-
bókum þar sem Egyptaland er oft tengt Austurlöndum. Í Ágrip af mannkynssögunni
(Páll Melsteð 1884) er til dæmis fjallað um Egyptaland til forna í tengslum við
Föníkumenn, Assýríumenn og Grikki. Orðið Afríka kemur einnig fyrir þegar fjallað
er um siglingar Bartólomeus Días og Vasco da Gama, þó ekki sé fjallað um álfuna sem
slíka. Páll segir að af „öllum ríkjum Afríku er Egiptaland merkilegast bæði að fornu
og nýju“ (bls. 265) og ræðir stuttlega um stöðu mála þar á 19. öld. Veraldarsaga
(Rolfsen, 1908) fjallar stuttlega um Egyptaland til forna í tengslum við fornöld undir
heitinu Austrænar þjóðir og í sambandi við Babylóníumenn og Assýríumenn (bls.17).
M E N N T A Ð A R O G V I L L T A R Þ J Ó Ð I R :
84