Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Síða 146

Fjárhagsvandi Háskóla Íslands
Þrátt fyrir að Háskóli Íslands hafi eflst sem rannsóknarháskóli á undanförnum árum
er hann í alvarlegri fjárhagskreppu vegna lágra og lækkandi fjárveitinga. Þannig er
framlag ríkisins til skólans á hvern nemanda nú lægri upphæð en árið 1999 þegar
reiknilíkan vegna kennslu var innleitt, en líkanið átti að rétta við fjárhag Háskólans
með því að tengja fjárframlög almennu mati á kostnaði við starfsemi einstakra há-
skóladeilda. Vandinn undanfarin ár stafar m.a. af því að í reiknilíkaninu er launastika
sem áætlar föst meðallaun kennara. Þessi launastika hefur sigið jafnt og þétt gagnvart
greiddum föstum meðallaunum í Háskólanum og munar nú rúmlega 100 þúsund
krónum á mánuði miðað við fullt kennarastarf (Ólafur Þorsteinsson, 2005). Þá er í
gildi kennslusamningur milli menntamálaráðuneytisins og Háskólans á grundvelli
reiknilíkansins og sá samningur greiðir ekki fyrir alla þá stúdenta sem óska inngöngu
í Háskólann og honum er gert að taka til náms. Nú eru rúmlega 500 virkir nemend-
ur í skólanum umfram kennslusamninginn og hefur skólinn ekki fengið fjárveitingu
frá stjórnvöldum fyrir kennslu vegna þeirra (Ólafur Þorsteinsson, 2005). Þá hefur fjár-
veiting ríkisins til rannsókna við Háskólann farið lækkandi á undanförnum árum
(Ingjaldur Hannibalsson, 2004). Háskólinn hefur brugðist við þessari stöðu með því
að fella niður valnámskeið, bjóða ekki ný námskeið í ýmsum greinum, stækka fyrir-
lestra, skera niður umræðutíma í smærri hópum, draga úr yfirvinnu fastráðinna
kennara við kennslu, ráða stundakennara í stað þess að auglýsa fastar kennarastöður,
og draga úr greiðslum fyrir verkefna- og prófvinnu. Augljóst er að þessi fjár-
hagskreppa Háskólans getur ekki gengið lengur. Hér kemur auðvitað að fjárhagslegri
ábyrgð stjórnvalda. Framlag stjórnvalda til háskólamenntunar í landinu er lægra en
gengur og gerist meðal nágrannalanda og er undir meðaltali OECD ríkjanna (Ríkis-
endurskoðun, 2004, bls. 48). Á sama tíma hafa stjórnvöld dreift takmörkuðu opinberu
fé á margar litlar háskólastofnanir. Þessi stefna má segja að ógni nú þegar gæðum há-
skólastarfs í landinu. Stefnan bitnar helst á Háskóla Íslands, enda stendur hann fyrir
ýmsum smærri og dýrari námsleiðum sem aðrir skólar hafa getað komið sér undan
að bjóða, um leið og Háskólinn stendur fyrir viðamiklu framhaldsnámi sem er í eðli
sínu dýrara en grunnnám eins og viðurkennt er meðal nágrannalanda (Ríkisendur-
skoðun, 2004), þó stjórnvöld hafi enn ekki viðurkennt sérstöðu framhaldsnámsins
með sérstöku reiknilíkani. (Greiðslur fyrir meistara- og doktorsnám fara að mestu
fram samkvæmt almennu líkani grunnáms).
Mat og eftirlit með gæðum háskóla
Rammalög um háskólastigið frá 1997 gera ráð fyrir að yfirstjórn í innri málefnum há-
skóla, þar með talið í gæðamálum, sé falin háskólaráði (11. grein). Rektor er yfirmað-
ur skólans, hefur ákvörðunarvald í umboði háskólaráðs, og skal hafa frumkvæði að
stefnumörkun skólans og eftirliti með starfsemi hans, þar með talið gæðum starfsem-
innar (15. grein). Því mætti kalla rektor gæðastjóra hvers háskóla. Á sama hátt eru
deildarforsetar gæðastjórar háskóladeildanna. Ytra eftirlit með gæðum háskóla er í
höndum menntamálaráðherra (sbr. 4. og 5. grein). Menntamálaráðherra skal setja
reglur um það hvernig háskólar haga eftirliti með gæðum kennslu og hæfni kennara.
G Æ Ð A V A N D I Í S L E N S K R A H Á S K Ó L A
146