Saga - 1960, Side 131

RITFREGNIR
123
með slíku kenningamafni, hjónin Saur og Sýr, sbr. Frey og Freyju.
í Heimskringlu segir um hundinn, að honum var búið hásæti, „og
sat hann á haugi sem konungar og bjó í Eyjunni iðri og hafði að-
setu, þar sem heitir Saurshaugr“. Á eyju þessari í Nyrðri Þrænda-
lögum er Sakshaug eða Saxahaugur, en þeim stað og reyndar ýms-
um öðrum er þjóðsagan tengd.. í þætti af Upplendingakonungum
í Flateyjarbók nefnist hundurinn Sórr, „við hann er kendr Sórs-
haugr“. í helgisögu Ólafs Haraldssonar er getið um Sorshaug, en
Sorshaugh nefnist hann í fornbréfi frá því um 1293, og ýmsar aðrar
myndir eru til af þessu örnefni, en þær sýna, að uppruni nafns-
ins er óviss. K. Rygh, útgefandi 15. bindis Norske Gaardnavne, tel-
ur, að forliður nafnsins sé upphaflegt viðurnefni, en Magnús 01-
sen, að nafnið sé dregið af mannsnafninu Sorr, Sgrshaugr (Ætte-
gárd og helligdom, bls. 266 o. áfr.). Þessar skýringar ber að taka
með varkámi, en Barði gefur þeim engan gaum, þótt þær sanni,
að hundssagan er varla traustari heimild en þjóðsagan um Heinarey.
Með kenningunni um Saurbýlin ætlaði Barði að leiða rök að því,
að íslendingar hafi verið miklir Freysdýrkendur, en röksemda-
leiðsla hans reyndist út í bláinn. Hins vegar var hún algjörlega
óþörf, því að staðreyndin er sú, að Freyr var annar höfuðguð Is-
lendinga í heiðni. Allt umstang Barða var því öldungis óþarft.
>,Hjálpi mér svo Freyr og Njörðr og hinn almáttki áss“ — var
eiðstafur íslendinga að fornu. Þór var höfuðgoð þeirra, en Freyr
gekk næstur honum. „Goðadýrkun íslendinga er að því leyti sér-
stæð, að ekki verður séð, að þeir hafi að nokkru ráði blótað fleiri
goð en Þór og Frey“, segir Ólafur Briem í bók sinni Heiðinn siður
á íslandi. Turville-Petre mun fyrstur hafa leitt getum að þvi, að
sagan um svín Helga magra gefi til kynna Freysdýrkun hans (The
Cult of Frey; Proceedings of the Leeds Philosophical and Literary
Society 1935, bls. 330). Barði getur þessarar greinar að engu, en
hann tínir til 15 frásagnir um svín frá landnáms- og söguöld og
telur þær eiga rætur að rekja til Freysdýrkunar. Hér skipta þessar
sögur ekki verulegu máli, af því að það er staðreynd, að fslend-
mgar unnu Frey um flesta aðra guði fram. Hins vegar notar hann
sögurnar til þess að sýna fram á, að samband hafi verið milli Freys-
dýrkunar og skáldskapar. Þessum kafla ritgerðarinnar lýkur hann
með þessum orðum: „Má nú glöggt greina, í hvers konar umhverfi
hin fornnorræna skáldmenning hefur þróazt. Með frjósemisdýrk-
endum, sem kvenguði hylltu, er hún til íslands komin“. Hér grípur
hann enn í skottið á skugganum. Samkvæmt fornum rituðum heim-
ildum voru Svíar miklir Freysdýrkendur, og honum er svo mikið
í mun að koma forfeðrum íslendinga austur fyrir norsku Víkina,
að hann gætir þess ekki, að við erum engu nær um uppruna ís-