Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1937, Blaðsíða 114

96
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
bæinn. Á ráðherrabústaðnum var danski fáninn rifinn niður, og um
kvöldið var haldinn mótmælafundur, er sóttur var af 5000 manns, þar sem
tveir Alþingismenn töluðu og gjörð var samþykt um fánamálið. í öllum
bænum var íslenzki þjóðsöngurinn og aðrir ættjarðarsöngvar sungnir, og
fleiri þúsundir manna gengu hátíðagöngu til minnisvarða Jóns Sigurðsson-
ar, sem var skreyttur með íslenzka fánanum.D
Fánamálið má rekja aftur að árinu 1906. Þá var Bjarni Jónsson frá
Vogi einna ákafastur í baráttunni fyrir málinu. í nóvember 1906 gjörði
íslenzka stúdentafélagið í Reykjavík fundarsamþykt um að taka upp ís-
lenzkan fána og þvínæst var íslenzkur fáni borinn inn: blár með hvítum
krossi' (“vér viljum hafa kross í fánanum, eins og hinar norrænu bræðra-
þjóðir vorar”); þessi fáni var samt ekki alment viðurkendur.
Málið var nú útkljáð þannig, að konungur eftir beiðni ráðherra ís-
lands og eftir að hafa leitað álits danska forsætisráðherrans, sem ekki
hreyfði neinum mótmælum, gaf í árslok 1913 íslandi sérstakan fána, er
nota mætti í landinu og í íslenzkri landhelgi. En þó skyldi íslenzka ráðu-
neytið í Reykjavík þar að auki nota danska fánann, er ekki' skyldi vei’a
settur þar sem minna bæri á honum en hinum né vera minni að stærð.
Fáninn var tekinn upp með íslenzkum konungsúrskurði', meðundirrituðum
af ráðherra íslands.
Það lá í augum uppi' að íslendingar myndu ekki una þessari úrlausn
fánamálsins, því fsland var réttarlega fullvalda ríki og gat þessvegna gjört
kröfu til allra fullveldisréttinda. Með því að taka á móti þessum “heima-
fána” gekk ísland í flokk hinna ófullvalda ríkja og skipaði sér á bekk með
þeim, t. d. Króatíu. Það var því betra að stæði' við það sem verið hafði
áður, meðan það notaði sama fána og Danmörk. Stórhertogadæmið Luxem-
burg notar t. d. sama fána og Holland, og þó er enginn vafi á að Luxemburg
er sjálfstætt ríki.1 2)
1) Hinn þekti íslenzki vísindairpður próf. dr. Finnur Jónssen, sem í mörg ár hafði
starfað við Kaupmannahafnar háskóla og var þektur sem mikill vinur Danmerkur,
skrifaði um fánadeiluna í danska timariitið “Tilskueren” (Marz 1914): ‘‘Mikla hrygð
(allra, er skilja, hve sterk bönd tengja Island við Danmörku) vakti fregnin um upptöku
fánans á höfninni í Reykjavík sumarið 1913. Það þurfti enga spámannsgáfu til að sjá
það fyrir að þessi óheppilegi atburður mundi tendra á ný þá glóð, er var að verða að
ösku. Hún varð líka að björtu báli. Sá er þetta ritar hefir aldrei verið hrifinn af
íslenzka fánanum og aðeins skoðað hann sem átyllu til æsingu, sem hann í virkileikanum
hefir verið þangað til sumarið 1913, þegar áðumefndur atburður gjörði hann að aðal-
máli þjóðarinnar.”
2) Líkum skoðunum hélit eg fram i “Karlskrona Tidningen” 26. nóv. 1913. (Acta Isl.
Lundb., A, hluti 16, bls. 85). Sú grein var notuð sem grunvöllur fyrir mómæli á fána-
úrskurðinn m. a. af Bjarna Jónssyni frá Vogi. Próf. jur. Lárus Bjarnason, meðlimur
dansk-íslenzku nefndarinnar frá 1908, andmælti þeirri aðferð, að ekki hafði verið leitað
álits Alþingis í málinu, og í blaði annars nefndarmanns Skúla Thoroddsen var sú
skoðun látin i ljósi, að Island hefði fullan rétt til sérfána, er gilti án nokkurra tak-
markana, en hitt átalið, að landið skyldi hafa fengið þennan “ósóma” án þess að
leitað vær.i álits Alþingis.