Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1937, Side 122

104 TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
hlutleysi landsins í heimsstríðinu. Hann lagði þá spurningu fyrir stjórn-
ina, hvort utanríkisráðuneytið hefði gjört eða ákvarðað að gjöra nokkra
samninga við England eða eitthvert annað ríki um það, að íslenzk skip
skyldu látin óáreitt, þótt stríð eða fjandskapur tækist milli hlutaðeigandi
ríkis og Danmerkur? Ennfremur spurði hann, hverjar ráðstafanir hafi
verið gjörðar viðvíkjandi meðferð utanríkismála íslands, ef svo færi — sem
vel gæti komið fyrir, á þessum hörmulegu stríðstímum, sem svo brátt
hefðu borið að, að það yrði óhjákvæmileg nauðsyn, að skjótar ákvarðanir
yrði að gjöra í nafni íslands eða sáttmála eða samning við eitthvert ríki, án
þess að hægt yrði að snúa sér fyrst til danska utanríkisráðuneytisins eða
ef sá gangur málsins væri ómögulegur af einhverri annara stríðsástæðu ?
Þvínæst sagði hann: “Sannleikurinn er sá, að nærri því öll okkar
utanríkismál eru sérmál okkar, ef rétt er með farið. Danski utanríkisráð-
herrann stjórnar utanríkismálum okkar í umboði íslands. Það er gamall
siður. Vörnin gegn öðrum löndum er að vísu sammál á pappírnum, en er
það ekki í veruleikanum, þareð við tökum ekki þátt í dönskum hervörnum
og fáum engan her frá Danmörku, ef til stríðs kæmi. Hermálin eru í veru-
leikanum sérmál, þareð við samkvæmt lögum getum komið á herskyldu og
getum sjálfir samið lög um hlutleysisreglur hér í landinu. Þar sem við
stöndum hér alveg einir og höfum enga hermálasamvinnu við Danmörku,
þá er það ljóst, að föðurlandi okkar kemur það alls ekki við, þótt Danmörk
yrði flæmd út í stríð. — Hinn danski fáni yrði okkur ekki að meira gagni
enn okkar eigin fáni, ef hann yrði viðurkendur. — Ekkert er jafn þýðing-
armikið fyrir okkur sem hagkvæmir verzlunarsamningar við erlendar
þjóðir, eða ef samningar næðust um hlutleysi íslenzkra skipa, um fiski-
réttindi útlendinga við strendur okkar o. s. frv., og vinátta þeirra ynnist
jafnframt. Allir þessir hlutir eru sérmál fslands. Utanríkismálin hafa
þegar lengi verið eitt af þýðingarmestu málum þjóðar vorrar. Nú eru þau
lífsskilyrði hennar.”1)
Spurningunni var ekki svarað.
Árið 1916 tókst ísland með beinum samningum í London að koma á
verzlunarsamningi við England, er trygði útflutning á íslenzkum vörum.
Samkvæmt þessum samningi mátti þó ekki flytja út neinar vörur til Dan-
merkur, aðeins síld til Svíþjóðar, og kindakjöt aðeins til Noregs. Vorið
1918 var nýr verzlunarsamningur gjörður milli Englands og íslands um
ullarútflutning frá íslandi. Danmörk var fslandi til mikillar styrktar við
þessi verzlunarsambönd, sérstaklega með kaup á skipum og vörum, og þá
fékk íslenzka stjórnin nauðsynleg og all-mikil lán hjá dönskum bönkum.
Þetta viðurkendi forsætisráðherra Jón Magnússon afdráttarlaust í ræðu á
Alþingi sumarið 1918. Hann vottaði danska utanríkisráðuneytinu þakkir
1 )Nákvæm frásögn um ræðu íslenzka forsætisráðherrans í danska blaðinu “Politiken”
6. júní 1918. (Acta Isl. Lundb., A, hluti XXI, bls. 9).