Hugur - 01.06.2008, Page 86

HuGUR | 20. ÁR, 2008 | S. 84-97
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
Skilið á milli
Huglægni án afstæðis
Gudda og Gvendur sitja hlið við hlið í sófanum og horfa á skemmtiþátt 1' sjón-
varpinu. Gvendur segir „þessi þáttur er bráðfyndinn". Gudda svarar „nei, þessi
þáttur er ekkert fyndinn". Gvendur og Gudda hafa þarna að því er virðist sett
fram tvær ósamrýmanlegar staðhæfingar en tilhneiging margra er að segja að
þau hafi samt bæði rétt fyrir sér. Gjarnan er litið er svo á að hlutir hafi fyndni til
að bera í krafti þess að einhverjum finnist þeir fyndnir og að þegar einstaklinga
greini á um hvort eitthvað sé fyndið séu skoðanir beggja jafnréttháar. Við förum
h'klega ekki að halda því fram að annað hvort Gudda eða Gvendur hljóti að hafa
rangt fyrir sér um það hvort skemmtiþátturinn sé fyndinn heldur flokkum við
þetta undir það sem við köflum smekksatriði. Með því er átt við að sannleikurinn
um það hvort skemmtiþátturinn sé fyndinn sé á einhvern hátt háður smekk hvers
og eins og þannig sé okkur hverju og einu í sjálfsvald sett hvort við metum þátt-
inn sem fyndinn ólíkt því sem talað er um sem beinharðar staðreyndir, eins og það
hvort höfuðborgin í Frakklandi sé kölluð Berlín eða París.
Það viðhorf að Gvendur og Gudda geti bæði haft rétt fyrir sér þegar þau virðast
ósammála um það hvort þátturinn sé fyndinn er gjarnan skýrt með því að fyndni
sé huglægur eiginleiki.1 Það viðhorf að eiginleiki sé huglægur (e. subjective) virðist
þá byggja á því að um hann geti ríkt svokallaður villulaus ágreiningur (e.fau/t/ess
disagreement). Muninum á huglægum og hlutlægum (e. objective) eiginleikum er
þá lýst sem svo að ef tvo einstaklinga greinir á um hlutlægan eiginleika, til dæmis
um það hvort flaggstöng sé fimm metrar á hæð, þá hljóti annar þeirra að hafa
rangt fyrir sér en greini þá á um huglægan eiginleika geti báðir haft rétt fyrir sér.
1 Hér er fqálslega farið með orðið eigin/eiki. I því sem hér fer á eftir má skilja það sem hvaðeina sem
á við um hluti, þ.e. sem túlka má með umsögn um viðkomandi lilut. Þ.e.a.s. í þessum skilningi
er eiginleiki hlutarins * hvaðeina sem Fgetur táknað í setningunni „x er F“ (eða „Fx“). Ekki er
gert ráð fyrir að orðið sé bundið við það sem kallað hefttr verið „eiginleiki í ströngum skilningi"
sem finna má t.d. í hugmyndum Davids Armstrong eða að fylgja þurfi yfirleitt einhverri tiltekinni
frumspekikenningu um eðli eiginleika.