Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 144

142
Björn Þorsteinsson
vinnu sína eru í raun allir þrælar auðmagnsins — launþegar jafnt sem atvinnurek-
endur.6 7 Hugmyndin sem allt snýst um í þessu sambandi erfirring. Einstaklingur
sem verður að selja vinnu sína og starfa til dæmis við færiband alla daga, þar sem
hann innir af hendi sömu hreyfinguna - snyrtir til fiskiflök eða festir baksýnis-
spegil á bíl, tínir appelsínur af trjám eða þræðir reimar í skó — er ákaflega fjarri því
að rækta eðli sitt sem fijáls, skapandi, andleg vera. I reynd, hlutlægt séð, er slíkur
einstaklingur sambærilegur við tannhjól í vél. I stað þess að rækta manndóm sinn
í starfi er hann dæmdur til að inna af hendi andlausa, ómennska vinnuJ
Látum þetta nægja um Marx og vinnuna í bili. Það sem ég vildi benda á varð-
andi spurninguna um manninn - um eðli hans og kjarna - er að tilgangur mann-
legs samfélags, markið sem mannkynssagan hlýtur að eiga að stefna að (eða erum
við kannski ekki öll sammála um það?), felst eflaust í því að þjóðskipulagið geri
sem flestum, eða raunar (úr því að við erum nú einu sinni að tala um hugsjónir
og endanleg markmið) öllum manneskjum kleift að rækta eðli sitt. Þjóðfélag er
gott, svo ekki verður um bætt, ef bókstaflega öllum líður eins og þau eigi heima í
því, og ekki er nóg með að þeim h'ði þannig, heldur er þessi líðan eða þessi tilfinn-
ing á rökum reist, hún er sönn - þjóðfélagið sem þau búa í er sannarlega peirra
þjóðfélag. Með öðrum orðum er enginn útilokaður, enginn tilheyrir réttnefndum
minnihlutahópi (að minnsta kosti ekki í þeim skilningi að hann beri skarðan
hlut frá borði), enginn er útlendingur í eigin landi, enginn er réttlaus, enginn
utangarðsmaður, enginn annars flokks þegn - allir jafnir og frjálsir. Með orðalagi
að hætti Páls postula: þar er hvorki gyðingur né grískur (Kól 3:11), þar er enginn
innfæddur og enginn innflytjandi. Hljómar þetta ekki vel? Er það ekki þetta sem
við erum að leita að, hugsjónin sem við höfum að leiðarljósi — þjóðfélag þar sem
6 Þessi staðreynd skín til dæmis í gegn þegar atvinnurekendur réttlæta uppsagnir eða aðrar „sárs-
aukafullar ákvarðanir" með því að „önnur leið hafi ekki verið fær“ - „markaðsaðstæður" hafi „kraf-
ist“ þess að gripið yrði til aðgerða sem eru < reyttd engum að skapi - hvorki atvinnurekandanum né
launpegunum.
7 Metsölubók Andra Snæs Magnasonar um Draumalandið hefst á því að sögumanninum er sagt
að „skáldin", og þ.m.t. sögumaðurinn sjálfur, „séu ekki í neinu sambandi við raunveruleikann".
Sá sem þannig mælir er leigubílstjóri sem telur sig augljóslega þess umkominn að fella dóma
um það hvað raunveruleikinn sé, hvar hann sé og hveijir séu í sambandi við hann. Ekki má ráða
af frásögn Andra Snæs að bílstjórinn hafi þó látið svo lítið að nefna áþreifanleg dæmi um fólk
sem væri í téðu sambandi við veruleikann; en þó er augljóst af samhenginu að sögumaður telur
bílstjórann ráðast að sér með þessum hætti vegna andstöðu þess fyrrnefnda við álverksmiðjur
austur á fjörðum og annars staðar. Sjá Andri Snær Magnason, Drauma/andið: Sjálfshjálparbók
handa hrœddripjóð (Reykjavík: Mál og menning 2006), s. 9-12. - Eg skýt inn þessari svipmynd úr
upphafi Drauma/andsins vegna þess að tengslin við myndina af verkamanninum, sem vinnur með
höndunum við það að snyrta fiskiflök eða tína appelsínur, eru augljós. Væntanlega ber að túlka
reglu leigubílstjórans á þá leið að slíkir verkamenn séu sannarlega í sambandi við raunveruleik-
ann — þeir hafa að minnsta kosti ekki tækifæri til að sitja spekingslegir eða dreymnir á svip með
skriffæri í hönd og láta vaða á súðum, út og suður. Myndin sem leigubílstjórinn dregur upp er
óvægin og minnir einna helst á orð Guðs almáttugs við Adam eftir að sá síðarnefhdi hafði bitið
í eplið: „[...] akurlendið [sé] bölvað þín vegna. Með erfiði skaltu hafa viðurværi af þyí alla þína
ævidaga. Þyrna og þisda skal landið gefa af sér og þú skalt lifa á grösum merkurinnar. I sveita þíns
andlitis skaltu brauðs þíns neyta þar til þú hverfúr aftur til jarðarinnar því af henni ertu tekinn.
Því að mold ert þú og til moldar skaltu aftur hverfa." (iMós 3:17-19) Hlutskipti mannsins er að
draga fram lífið í þessum táradal, og öll viðleitni til að skapa eða stunda andlega iðju er ekkert
annað en sambandsleysi við veruleikann, ábyrgðarlaust svif á rósrauðu skýi meðan aðrir þræla — og
haida þér uppi.