Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 67

Stokkar og steinar Platons
65
frummyndir: þær eru stöðugar og óbrigðular í birtingum sínum, en þessi óbrigð-
ulleiki tryggir þekkjanleika þeirra og því einnig veruleika þeirra.
1. Sitt sýnist hverjum
Arið 1979 birti heimspekingurinn Myles Burnyeat grein sem ber heitið „Conflict-
ing Appearances". I greininni sem átti eftir að verða víðfræg gerði hann eftirfar-
andi athugasemd að umræðuefni: óh'ku fólki, og stundum sama fólki við ólíkar
aðstæður eða á óh'kum tímum, sýnist x vera F og x vera ekki-C. Til skýringar
mætti taka sama dæmi og Platon tiltekur í Þeætetosi (152^2): „[Sókrates:] Hendir
ekki stundum þegar sami vindurinn blæs að öðrum okkar finnist kalt en hinum
ekki? Eða að öðrum okkar finnist svoh'tið kalt en hinum mjög kalt? [Þeætetos:]
Oldungis." Óhkt Platoni telur Burnyeat þessa athugasemd ekki gefa tilefni til
sérstakra ályktana, enda virðist í fljótu bragði ekki vera réttlætanlegt að draga
neina veigamikla ályktun af henni, nema þá að einhver hafi rangt fyrir sér. En
það sem er óneitanlega merkilegt við hana, og verðskuldar athygli, er hve margar
ályktanir hafa þrátt fyrir allt verið dregnar af henni. Til dæmis hefur verið dregin
sú ályktun að fyrst sýndir stangist á, þá sé ekkert í raun eins og það sýnist. Margar
og kannski allar þessara ályktana nýta sér fullyrðingu sem kveður á um hvernig
bcri að álykta út frá eftirfarandi staðhæfingu: Efsumum sýnist eitthvað vera Fen
öðrum sýnistþað vera ekki-F, þá erþað ekki í raun og veru/í eðli sínu/ raunverulega
F (eða ekki-F). Þetta er sláandi staðhæfing, og ekki síður í umhverfðri mynd: ef
eitthvað er í raun og veru / í eðli sínu / raunverulega F (eða ekki-F), þá sýnist öllum
það vera F (eða ekki-F). Fyrri útgáfan kemur fyrir hjá ýmsum heimspekingum, en
Burnyeat finnur ekkert dæmi um hina síðari, og hefur það til marks um hversu
hjákátleg hún sýnist, og hversu hæpin hún sé.1 Sjálfur telur Burnyeat að heim-
spekingar sem gera sér mat úr þessum staðhæfingum notist við bjagað líkan af því
hvernig skynjun virkar; greinin hans er útskýring á þessu líkani.2
Nú held ég að það sé ekki að ástæðulausu að heimspekingar hafa litið þá stað-
reynd alvarlegum augum að sýndir stangast á, og þess vegna held ég að staðhæf-
inguna beri að taka alvarlega, hversu skrýtin sem hún kann að virðast.Tilgáta mín
á að skýra hvers vegna heimspekingar hafa séð sig knúna til að bregðast á þennan
hátt við því sem við getum kallað ósamkvæmni eða ágreining sýndanna. Sú tilgáta
á Hka að skýra, að hluta, hugmynd Platons með frummyndunum, a.m.k. eins og
hann setur hana fram í Fædoni, Rikinu og reyndar fleiri samræðum. Athugum þá
staðhæfinguna og ástæðuna fyrir því að yfirleitt var mark á henni tekið.
Lítum á eftirfarandi skilyrðissamband: (a) ef x er raunverulega F, þá virðist x
óbrigðullega vera F. Hvað merkir „óbrigðullega"? Hér merkir það að x virðist öllum
1 Burnyeat (1979: 75).
2 Líkanið segir hann vera (75) „an undeclared picture or model of what perception is or ought to
be like. It is an inappropriate picture, even more inappropriate when carried over into the moral
sphere, and for that reason it is not something a philosopher will readily acknowledge, even to
himself.“