Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 32

30
Roger T. Ames
vestræna fræðimennsku um kínverska heimspeki og menningu. En á síðustu ára-
tugum hafa fræðimenn, sem eru ábyrgir íyrir miðlun og túlkun kínverskrar hefð-
ar, ekki einungis beint athygli sinni að því sem brottfluttir kínverskir fræðimenn
hafa fram að færa til menningarumræðunnar, eins og þeir gerðu í fyrstu, heldur
hafa þeir fengið vaxandi áhuga á vestrænum túlkunum á kínverskri menningu. I
Kína samtímans njóta þýðingar á ritum um vestræn Kínafræði mikilla vinsælda
og mikil gróska er í umræðum um sh'k rit. Jafnvel vestrænar þýðingar á grund-
vallarritum kínverskrar heimspeki eru nú þýddar á kínversku og þar gegna ensku
þýðingarnar hlutverki nýrrar tegundar ritskýringar.
Að lesa heimspekitexta heimspekilega
Sú tvennskonar hnattvæðing sem verið hefur að verki á alþjóðlegum vettvangi
fræðilegrar heimspeki, og ég hef nú gert nokkra grein fyrir, leiðir okkur á vit
eftirfarandi spurningar: Að hvaða marki hefur hnattvæðing, sem möguleikinn á
að tileinka sér fjölmenningarleg sjónarmið, gert okkur kleift að skilja kínverska
heimspeki á hennar eigin forsendum?
Meta má stöðuna svo: Að undanförnu hafa ýmsar kringumstæður stuðlað að
endurmati vestrænnar fræðimennsku á heild klassískra kínverskra heimspekitexta.
I fyrsta lagi hefur fjöldi sannarlega stórmerkra fomleifafunda í Kína fært okkur
upprunalegri útgáfur fornra rita, sem lengi hafa verið í umferð en þurft að þola
óhjákvæmilegar skrumskæUngar tvö þúsund ára miðlunar. Þessir fornleifafundir
veita okkur sömuleiðis aðgang að textum sem hurfu sjónum fyrir langalöngu. I
mörgum tilvikum gefa þessir textar, jafnóðum og þeir koma upp á yfirborðið,
tilefni til að endurskoða viðtekinn skilning þeirra grundvallarrita sem skilgreint
hafa fornöldina. I það minnsta láta þeir í té sannfærandi rök fyrir því að meg-
inritin verði þýdd upp á nýtt.
Þó er önnur og ef til vill enn ríkari ástæða fyrir því að þýða eigi klassísk kínversk
heimspekirit upp á nýtt. Engin launung er á því að flestir vestrænir heimspeking-
ar hafa verið áhugalausir um þær staðhæfingar formælenda kínverskrar hugsunar
að kínversk fornrit hafi að geyma eitt og annað sem sé heimspekilega markvert.
Djúpir „heimspekilegir“ textar hafa þar með ekki verið meðhöndlaðir sem sh'kir.
Upphaflega voru þeir þýddir og túlkaðir af trúboðum og á síðari tímum af Kína-
fræðingum. Þannig hefur sú takmarkaða athygh, sem heimspekingar hafa sýnt
meginþorra kínverskra fornrita fram að þessu, verið tilviljanakennd og sundur-
laus. Með þessari fuhyrðingu er hvorki ætlunin að kasta rýrð á yfirleitt góðan
ásetning trúboðanna né láta sem nokkuð geti komið í staðinn fyrir það fágaða
textafræðilega, sögulega, bókmenntafræðilega og menningarlega næmi sem ein-
kennir góða Kínafræði. Hugsanlegur áfellisdómur ætti raunar að beinast að fag-
heimspeki innan vestrænna lærdómssetra sem stendur enn fast á því, í samræmi
við eigin sjálfsskilning, að heimspeki sé eingöngu enskt-evrópskt framtak.
I ljósi þess hvernig öðrum heimspekihefðum hefur verið ýtt út á jaðarinn, á
heimspeki sem fræðigrein enn eftir að rækja skyldu sína gagnvart æðri mennta-