Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 72

7°
Svavar Hrafn Svavarsson
útskýringar og heila samræðu, sem er Parmenídes, þar sem hann fæst við svo-
nefnda sjálfsegð frummynda.12 Platon fullyrðir að eini hluturinn sem óbrigðullega
virðist vera F sé F sjálft, það sem er F í sjálfu sér; með öðrum orðum, frummynd
F-sins. Það sem ávallt virðist vera gott er hið góða sjálft, og það sem ávallt virðist
vera jafnt er hið jafna sjálft. Þessi tillaga gerir honum kleift að halda því fram að
F sjálft sé þekkjanlegt sem F; ef F sjálft virðist óbrigðullega vera F, þá er F sjálft
þekkjanlegt sem F. Þetta leiðir aftur til þess að fsjálft er raunverulega F. Reyndar
er það svo, samkvæmt Platoni, að eini hluturinn sem er raunverulega Fcr F sjálft;
aðeins frummyndirnar eru raunverulegar. Þessi svonefnda sjálfsegð frummynd-
anna er þess vegna ekki óþægilegur fylgifiskur frummyndakenningarinnar (eins
og stundum er látið í veðri vaka), heldur hornsteinn hennar og það sem bjargar
frummyndunum frá því að verða ágreiningi sýndanna að bráð.
Aður en við víkjum að rökfærslu Platons í Fœdoni er ekki úr vegi að rifja upp
vísun Burnyeats til Austins, sem hafði hæðst að þeim sem hömpuðu mikilvægi
þess að sýndir stangast á, eins og Ayer hafði gert. Sá hafði tekið tvær staðhæfingar
gildar. Annars vegar hélt hann að við skynjuðum ekki hlutina eins og þeir eru
beint og milliliðalaust, enda sýndu blekkingar og skynvillur að eitthvað kæmi á
milli okkar og hlutanna.13 Hann hélt þó ekki að spýta væri hvorki bein né bogin
fyrst hún virtist ýmist bein eða bogin. Hins vegar hélt hann að fyrst spýtan virðist
ýmist bein eða bogin, þá getum við ekki vitað hvort hún sé bein eða bogin. Þetta
er þekkingarfræðileg skoðun: sýndir gefa okkur ekki þekkingu. Sýndir skynhluta
eru ekki óbrigðular og geta því ekki verið undirstaða þekkingar. Slík undirstaða
þarfnast óbrigðulleika, sem er „ein æruverðugasta grýlan í sögu heimspekinnar
... æðandi yfir heimspeki fornaldar, mest áberandi hjá Platoni", eins og Austin
segir.14 Ayer og aðrir þóttust finna óbrigðulleikann í skynreyndinni (e. sense-dat-
um), sem kom á milli hlutar og skynjanda; um hana verður ekki efast, hún verður
ekki leiðrétt. Það sem greinir hana frá sýndinni er einmitt að hún verður ekki
leiðrétt: „vitund manns um skynreyndina getur ekki látið blekkjast á sama hátt
og skynjun á efnislegum hlut“, segir Ayer.15 Á sama hátt gæti Platon hafa sagt að
vitund manns um frummyndina gæti ekki látið blekkjast á sama hátt og skynjun
á efnislegum hlut. Tilgangur minn með þessum samanburði á fornmönnum og
heimspekingum 20stu aldar er ekki bara sá að sýna að báðir geri sér mat úr því að
sýndir stangast á, heldur hvernig þeir gera það. Þeir færa sig ekki einfaldlega frá
því að segja að sýndir stangast á til þess að fella dóm um hvernig hlutir séu (eða
séu ekki) í raun og veru. Ayer og Platon setja báðir skilyrði fyrir því hvað getur
verið viðfang þekkingar sem sýndir fá ekki fullnægt vegna þess að þær eru brigð-
ular og leiðréttanlegar. Vitaskuld hélt Platon því ekki fram að skynreyndin væri
grundvöllur þekkingarinnar. Hann lagði til frummyndir. Athugum nú hvernig
Platon kynnir frummyndir til sögunnar í Fœdoni.
12 Um svonefnda sjálfsegð (e. self-predication) í Parment'desi og hinum yngri miðsamræðum Platons,
sjá Meinwald (1991: 97-99,169—72); um almenna greiningu á hugtakinu sjálfsegð í miðsamræð-
unum, sjá Malcolm (1991).
13 Ayer (1964 [1940]: kafli 1).
14 Austin (1962:104).
15 Ayer (1964 [1940]: k. 11).