Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 38

36
Ragnar Baldursson
þýðingarnar á stærri þjóðtungunum á borð við ensku eru beint úr frummálinu og
byggja á viðteknum túlkunum kínverskra fræðimanna. Margar síðari þýðingar
draga fram merkingarblæbrigði og óhefðbundna túlkunarmöguleika. Þá er gjarn-
an gengið út frá því að lesendur hafi kynnt sér eldri þýðingar og leggi þær til
grundvallar. Þegar þessar óhefðbundnu þýðingar eru svo lagðar til grundvallar að
þýðingum á önnur tungumál er hætt við að hin upphaflega merking hverfi með
öllu vegna misskilnings og takmarkaðrar þekkingar þýðandans á formgerð og
innviðum textans.
Það eykur enn á dulúð verksins að með öllu er óvíst og reyndar fremur ólíklegt
að meintur höfúndur þess, Laozi (T)fyý, hafi nokkurn tíma verið til. Samkvæmt
hefðinni hefúr Laozi verið talinn samtíðamaður Konfúsíusar (551-479 f.Kr.),
nokkrum árum eldri en hann. Fjöldi fræðimanna hefúr í tvö þúsund ár reynt að
grafast fyrir um þennan dularfúlla höfúnd Bókarinnar um veginn án ótvíræðrar
niðurstöðu. Kínverski sagnfræðingurinn Sima Qian sem uppi var á fyrstu öld
f.Kr. tiltekur þijá möguleika um persónu Laozi en kemst að lokum að þeirri nið-
urstöðu að engin leið sé að komast að sannleikanum um það.
Ymsar þjóðsagnakenndar frásagnir urðu til um Laozi og afrek hans. Til eru
nokkrar sögur um að Konfúsíus hafi hitt Laozi og þótt mikið til um visku hans.
En þær eru skráðar tveimur til þremur öldum síðar án stoðar í samtíðaheimildum
og virðist þeim einkum ætlað að mikla hlut Laozi á kostnað Konfúsíusar. Sam-
kvæmt þjóðsögunni á Laozi á gamalsaldri að hafa farið í vesturátt. Þegar búdd-
ismi barst til Kína héldu sumir kínverskir fræðimenn í fyrstu að þar væri komin
vestræn útgáfa af daoisma. Löngu síðar þegar Kínverjar komust í snertingu við
kristni komust á kreik sögur um að Jesú væri í rauninni Laozi. Þessar þjóðsögur
bera vott um þá trú að Kína væri mesta menningarríki veraldar og óh'klegt væri að
mikilvægir hugmyndastraumar ættu uppruna annars staðar í heiminum.
„Laozi“ þýðir „hinn aldni meistari" eða „öldungur" en á þessum tíma tíðkaðist
að ýmis djúpvitur ummæli væru tileinkuð öldungum, og er vitað um að minnsta
kosti tvö önnur ritsöfn frá sama tímabili undir því heiti. Hið sama á h'klega við
um Bókina um veginn eins og breytileg hugtakanotkun og stíll bera vitni um.
Líklegast er að hún sé safnrit tilvitnana í daoíska spekinga sem ýmsir fúlltrúar
skólans hafa tekið saman. Stöku textabrot og setningar koma endurtekið fyrir
í mismunandi samhengi sem væri óh'klegt ef bókin ætti sér einungis einn höf-
und. Jafnframt er nær helmingur verksins með rími sem ber vott um munnlega
arfleifð.
Auk Bókarinnar um veginn er Zhuangzi (Chuang tzu skv. eldri umritun) þekkt-
asta daoíska rit Kínverja og er það kennt við samnefndan fræðimann sem uppi
var u.þ.b. 369-286 f.Kr. Þar eru hugmyndir daoista kynntar með frásögnum og
dæmisögum á skýrari hátt en gert er í knöppum og dulúðugum texta Bókarinnar
um veginn. Eftir sem áður er Bókin um veginn það höfúðrit sem daoistar hafa
einatt lagt til grundvaUar og þar hljóta samtímanemendur þessarar heimspeki að
hefja nám sitt. Þar er grunnurinn lagður að heimsmynd daoista og pólitískum
boðskap.
Til forna voru í umferð margar mismunandi útgáfúr af Bókinni um veginn með