Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 69

Stokkar og steinar Platons
67
aðeins til að svara að til séu aðferðir við að leysa vandann og ákveða hvaða sýndir
endurspegli veruleikann, ef einhverjar gera það. Ef hægt er að benda á þessar
aðferðir, þá er málið leyst. Samt er sanngjarnt að fara fram á að aðferðirnar séu
þá tíundaðar (einkum ef deilan er alvarleg og viðvarandi, eins og innan siðfræð-
innar), og það er nákvæmlega það sem þeir gera sem vilja notfæra sér þá sakleys-
islegu athugasemd að sýndir stangast á. En nú vandast máhð, því þetta er hreint
ekki svo auðvelt.
Við sjáum þá allavega að þeir sem líta ágreining sýndanna alvarlegum augum
gera í raun fyrst árás ápekkingarfneði andstæðinga sinna; þeir fara fram á að þeir
útskýri hvernig þeir komist að því hvaða sýnd sé sönn. Fyrst um sinn er ekkert
sagt um verufræðilega stöðu hluta. Það er ekki spurt hvernig hlutir raunverulega
séu, heldur hvernig megi vita hvernig þeir séu. Og þá vaknar spurningin: hvernig
fóru heimspekingar að því að færa sig frá þessum þekkingarfræðilega vanda til
hins verufræðilega?
Hentugt dæmi til að útskýra þessa tilfærslu eru rök sem efahyggjumenn (og
fleiri) notuðu allvíða í einni eða annarri mynd. Þeir nota meira að segja skilyrðis-
sambandið í þeirri umhverfðu mynd sem Burnyeat sagði að væri væntanlega ekki
finnanleg.s Skoðum hvernig Sextos kynnir það til sögunnar (Gegn kennimönnum
11.69-78). Hann setur fullyrðinguna ekki fram í einu lagi, heldur skiptir henni í
tvö skilyrðissambönd. Hann byrjar á því að segja: (ai) ef x er raunverulega F, pá
er xþekkjanlegt sem F; þekkjanleiki hlutar veltur á veruleika hans. Hér höfum við
hina þekkingarfræðilegu hlið; reyndar myndu velflestir fornaldarheimspekingar
(og kannski flestir heimspekingar fyrr og síðar) samþykkja þessa fullyrðingu (og
einnig sem gagnkvæma skilyrðingu), sem á uppruna sinn hjá Parmenídesi og
gengur í gegnum gríska heimspeki.6 Til dæmis lesum við hjá Platoni, í lok fimmtu
bókar Rt'kisins: „það sem er fullkomlega [fy) er fullkomlega þekkjanlegt [sem F\,
og það sem er engan veginn [E] er alfarið óþekkjanlegt [sem F\“ (47733-4). Sextos
ætlar sér að sýna að ekkert sé þekkjanlegt sem F og þess vegna að ekkert sé F.
Og hér kemur hann með hina fiillyrðinguna sína: (a2) efxerpekkjanlegt sem F, pá
virðist x óbrigðullega vera F. En þar sem ekkert virðist óbrigðullega vera F, segir
hann í framhaldinu, þá er ekkert raunverulega F.
Það er ekki einn og sér ágreiningur sýndanna sem leiðir til fullyrðinga um veru-
leikann. Það er miklu frekar sú tilgáta að ekki sé hægt að greiða úr ágreiningnum
sem er notuð, að maður geti ekki vitað hvaða sýnd sé sönn. Fleiri dæmi mætti
nefna. I fjórðu bók Frumspekinnar gagnrýnir Aristóteles rökfærslur heimspekinga
á borð við Prótagóras, Demokrítos og Herakleitos sem samkvæmt honum hafna
mótsagnalögmálinu: „Aftur eru sýndir annarra dýra öðruvísi en okkar, og sama
einstaklingi virðist ekki alltaf það sama. Það er því óljóst hverjar þessara sýnda
eru sannar og hverjar ósannar, því önnur er ekki sannari en hin, en báðar eru eins.
Þess vegna segir Demokrítos allavega að ekkert sé satt eða alltént okkur óljóst"
5 Staðhæfingin kemur greinilega og hvað skýrast fyrir innan pyrrhonsku hefðarinnar, bæði hjá
Pyrrhoni sjálfum og Sextosi Empeirikosi; sjá Svavar Hrafn Svavarsson (2004) og (20093).
6 Ég hef í huga þá hugsun sem liafði svo mikil áhrif á Platon og er tjáð í tveimur brotum: „þú gætir
ekki þekkt það sem er ekki“ (brot DK28B2), og „það er það sama að þekkja og vera“ (28B3). Um
sögulegt samhengi þeirra hugtaka sem Parmenídes notar, sjá Palmer (1999: k. 5-7).