Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 124

122
Maurice Merleau-Ponty
er. Augljósleiki skynjunarinnar er hvorki hugsun að hætti samsvörunar né óhrekj-
anleg vissa [évidence apodictiqué\.'° Heimurinn er ekki það sem ég hugsa heldur
það sem ég upplifi, ég er opinn fyrir heiminum, vafalaust á ég í samskiptum við
hann en ég hef hann ekki á valdi mínu, hann er óþrjótandi. „Það er til heimur",
eða réttara sagt „heimurinn er til“: ég get aldrei gert fullkomna grein fyrir þessari
stöðugu framsetningu \th'ese\ sem ég lifi. Það er þessi staðvera heimsins sem ber
með sér die Weltlichkeit der Welt (veraldleika heimsins), þ.e. það sem veldur því
að heimurinn er heimur, á sama hátt og staðvera cogitos-ins er ekki ófullkomleiki
sem býr í því, heldur þvert á móti það sem fullvissar mig um tilveru mína. Hin
eðlismiðaða aðferð er leið fyrirbærafræðilegs pósitífisma sem finnur grunn hins
mögulega í hinu raunverulega.
*
Nú er orðið tímabært að huga að hugtakinu ætlandi, sem fulloft er lýst sem mikil-
vægustu uppgötvun fyrirbærafræðinar enda þótt það verði eingöngu skilið með
tilvísun til afturfærslunnar.„Vitund er ætíð vitund um eitthvað“ - þetta eru engin
ný sannindi. I kaflanum „Hughyggjan hrakin" í Gagnrýni hreinnar skynsemi sýnir
Kant fram á að innri skynjun er óhugsandi án ytri skynjunar, að heimurinn sem
samhengi fyrirbæranna býr í vitundinni um sjálfan mig sem heild og að það er
fyrir meðalgöngu heimsins sem ég verð til sem vitund. Munurinn á ætlandinni
og sambandi vitundarinnar og viðfangs hennar í skilningi Kants felst í því að ein-
ing heimsins er upplifuð þannig að hún sé þegar til orðin og fyrirliggjandi áður
en hún er sett fram af þekkingunni og borin kennsl á hana í sérstakri athöfn. I
Gagnrýni dómgreindarinnar sýnir Kant sjálfur fram á að fyrir liggi eining ímynd-
unarafls og skilningsgáfu ásamt einingu sjálfsvera sem fer á undan viðfanginu.
Þegar ég nýt til að mynda fegurðar skynja ég samræmi milli þess skynjaða og
hugtaksins, milh mín og hins, en þetta samræmi er sjálft án hugtaks. Hér er sjálfs-
veran ekki lengur hinn algildi hugsuður fastmótaðs kerfis viðfanga í innbyrðis
tengslum, framsetningaraflið sem fellir mergðina undir lögmál skilningsins og
myndar þannig heim. Ollu heldur uppgötvar sjálfsveran sjálfa sig og finnur fyrir
sjálfri sér sem náttúru er kemur sjálfkrafa heim og saman við lögmál skilningsins.
En eigi sjálfsveran sér náttúru, þá hlýtur hin dulda list ímyndunarinnar að kveða
á um beitingu hugtakakvía, og þá eru það ekki lengur eingöngu dómar er varða
skynjun [jugement esthétique\ heldur einnig sú þekking sem hvílir á þeim sem
hvílir á þessari list, eining vitundarinnar og annarra vitunda grundvallast þá á
henni. Husserl fetar sömu slóð og Gagnrýni dómgreindarinnar þegar hann talar
um markhyggju vitundarinnar. Þá vakir ekki fyrir honum að halda því fram að
vitundin eigi sér tvífara í algildri hugsun sem láti vitundinni ætlunarverk sín í té
utan frá. Öllu heldur snýst málið um að sjá sjálfa vitundina fyrir sér sem áform
um heiminn, þ.e. að hún eigi sér heiminn að hlutskipti, heim sem hún hvorki
umlykur né hefur á valdi sínu en beinist þó ætíð að; og heimurinn er þá þessi
„einstaklingur“ sem fer á undan hvers kyns viðfongum og býr yfir skýlausri ein-
io Óhrekjanleg vissa er ekki til — sú meginhugmynd er sett fram hjá Husserl í Formate und trans-
zendentale Logik, s. 142.