Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 96

94
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
að skoða mögulega afstæðiskenningu um eiginleika sem tæpast verður kallaður
huglægur: það að vera stór.
Hugsum okkur að ioo g þung hagamús yrði á vegi okkar. Væri rétt að segja að
hún væri stór? I samanburði við aðrar hagamýs væri hún afar stór. I samanburði við
flestar aðrar spendýrategundir væri hún hins vegar ekki stór. Þetta má væntanlega
afgreiða án afstæðishyggju um sannleika með einhvers konar samhengishyggju,
til dæmis þannig að hagamúsin geti ekki einfaldlega haft eiginleikann að vera stór
heldur geti hún aðeins verið stór-miðað-við-hagamýs, stór-miðað-við-spendýr,
o.s.frv. En ef hægt er að setja fram afstæðishyggju um eiginleika á borð við fyndni
hlýtur að vera hægt að setja fram sambærilega kenningu um þann eiginleika að
vera stór. Samkvæmt slíkri kenningu getur hagamúsin vel haft þann eiginleika að
vera stór. Hins vegar er sanngildi setningarinnar „Músin er stór“ afstætt við það
samhengi sem setningin er metin í. I þessu tilfelli ræðst það samhengi þó ekki af
sjónarhorni tiltekins aðila, eins og í dæminu um fyndnina, heldur af þeim hlutum
sem eðlilegt er að bera músina saman við undir þeim kringumstæðum sem um
hana er rætt. Það er þá bæði satt og ósatt að hundrað gramma hagamús sé stór,
eftir því við hvað er miðað.
Það hvort eitthvað er stórt er hins vegar ekki huglægt. Vissulega getur ýmiss
konar huglægt mat farið fram í tengslum við það. Gvendur gæti til dæmis kom-
ist að þeirri niðurstöðu að hundrað gramma hagamús sé of stór til að gaman sé
að eiga hana í búri á meðan Guddu fyndist að hundrað gramma hagamús væri
alveg hæfilega stórt gæludýr. Þetta mat Gvendar og Guddu er samt ekki það sem
ákvarðar það hvort hagamúsin er stór. Hundrað gramma hagamús er fjórum sinn-
um þyngri en meðalhagamúsin og þar með stór miðað við aðrar hagamýs óháð því
hvort Gvendur eða Gudda vilja eiga hana. Það sem er huglægt í þessu sambandi
er mat Gvendar og Guddu á hentugri hagamúsastærð en ekki það hvort músin er
stór. Þetta huglæga mát er huglægt á talsvert annan hátt en eiginleikarnir sem ég
kallaði huglæga. Samt sem áður er það afstætt við samhengi, samkvæmt þessari
mögulegu afstæðiskenningu um stærð, hvort setningin „Músin er stór“ er sönn.
Afstæði við samhengi eitt og sér dugar sem sagt ekki til að gera eiginleika
huglægan. Það er ekki nægjanlegt skilyrði. En er það nauðsynlegt skilyrði? Til að
leggja mat á það skulum við skoða hvaða hlutverki afstæðið gegnir þegar eigin-
leikar geta talist huglægir. Það sem virðist einkenna þá eiginleika sem við köllum
huglæga er að um þá getur ríkt ákveðið afbrigði af viflulausum ágreiningi sem
getur ekki ríkt um þá afstæðu eiginleika sem ekki teljast huglægir: Hugsum okkur
að Gvendur segi „þessi skemmtiþáttur er fyndnari en þátturinn sem var sýndur
í gær“. Gudda svarar svo „nei, mér fannst hinn þátturinn fyndnari“. Sé villulaus
ágreiningur mögulegur virðist hann eiga við þarna. En sambærilegt dæmi um
villulausan ágreining er ekki hægt að setja upp um eiginleika á borð við að vera
stór. Hugsum okkur að Gvendur segi „þessi mús er stærri en músin sem var hér í
gær“ og að Gudda svari „nei, mér finnst hin músin stærri". Þetta hljómar undar-
lega og við gerum ráð fyrir að annað hvort Gudda eða Gvendur hafi rangt fyrir
sér. Það hvor músin er stærri hefúr ekkert með það að gera hvað einhverjumfinnst.
Það er þetta að einhverjum finnist eitthvað sem er lykilflnn að huglægninni.