Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 148

146
Björn Þorsteinsson
og þá ekki síst sálgreinendum.21 En hann hefiir einnig í huga alla þá kynlífstækni
og -ráðgjöf sem veitt er í bókum, tímaritum og öðrum miðlum af öllu hugsanlegu
tagi. Kynh'fið er einkamál, gott og vel - það á líkast til ekki að farafram fyrir allra
augum, en hinsvegar skiptir höfuðmáli að einstaklingurinn fari rétt að þegar á
hólminn er komið, að hann gegni skyldu sinni - þeirri skpldu að „fara vel með þá
miklu unaðssemd, eða jafnvel guðsgjöf, sem kynlífið er“, svo ég grípi til orðalags
að hætti upplýstra ráðgjafa um þessi mál.
Hvers vegna er Foucault jafn gagnrýninn og raun ber vitni á viðleitnina til að
halda úti upplýstri orðræðu um kynh'f? Staðreyndin er sú, og þetta kann að koma
á óvart, að Foucault þykir heldur h'tið til kynh'fsins koma - h'klega mætti segja
að kynhfið sé stórlega ofmetið að hans mati. Það er, segir hann, „aðeins örh'tið
brot af okkur““ - það er ekki upphaf og endir alls, alfa og ómega, og sér í lagi er
það ekki sá aUsherjar-gnægtabrunnur skýringa á öllu hugsanlegu atferh, en þó
einkanlega því atferh sem telst afbrigðilegt, sem látið er í veðri vaka. Þegar grannt
er skoðað er kynlífið, segir Foucault, ekkertsérstakt — en það breytir því þó ekki að
í reynd hefur kynlífið, ef svo má segja, riðið húsum í samfélagi og hugarheimi hins
vestræna velmegandi borgara undanfarnar aldir. Um það hefur vissulega skapast
gríðarleg orðræðuhefð sem lýtur að vísu ströngum reglum og er að einhverju leyti
dulin - orðræðan á ekki að birtast hvar sem er, heldur einvörðungu við fyrirfram
skilgreindar og afmarkaðar aðstæður - en engu að síður er hún ahtumlykjandi og
smýgur í gegn um okkur, hvert og eitt, og mótar sjálfa grundvallarafstöðu okkar til
veruleikans. Segja má að í þessu felist að kynlífið sé orðið að einhvers konar íþrótt
sem við verðum öll að standa okkur í. Rök- og tæknivæðing samfélagsins - sem
Foucault nefnir einnig lfualdn - teygir anga sína út um allt, líka inn í hjónaher-
bergið.24 „Það á að tala þannig um kynlífið að það sé ekki einfaldlega fordæmt eða
umborið heldur á að öðlast stjórn á því, koma því fyrir innan kerfis nytseminnar,
koma reglu á það öllum til hagsbóta, hámarka skilvirkni þess.“25 En Foucault læt-
ur ekki við það sitja að greina hvernig orðræðuvæðingin styrkir stöðu hefðbund-
ins hjónalífs (eða kynh'fs gagnkynhneigðra) sem ráðandi viðmiðs - hann er einnig
fyllilega meðvitaður um það hvernig sjálf orðræðan kallar fram ogýtir undir nýjar
iðkanir, nýja siði og ný tilbrigði í kynlífinu. Samhliða „orðræðusprengingunni"26
hleypur nýr vöxtur í kynlífið: „Nítjánda öldin og sú tuttugasta hafa öðru fremur
verið tímaskeið margföldunarinnar: Kynhneigðin tvístrast, óh'kar myndir hennar
21 „Þegar öllu er á botninn hvolft er siðmenning okkar sú eina sem umbunar tilteknum starfsstétt-
um fyrir að hlusta á trúnaðarmál meðborgara sinna um kynferðisleg efni [...]“ (Foucault, „Við
hinir, viktoríumenn", s. 174). „Hugsast getur að samfélag okkar sé öllum öðrum málglaðara og
bráðlátara hvað kynlífið áhrærir“ (Foucault, „Bælingartilgátan", s. 195-196).
22 Foucault, La volonté de savoir, s. 101.
23 Um lífvald sjá til dæmis Hjörleifúr Finnsson, „Af nýju lífvaldi: Lfftækni, nýfrjálshyggja og lífsið-
fræði“, Hugur 15/2003, s. 174-196.
24 Foucault lýsir til dæmis, á einum stað, meginmarkmiði sínu með Sögu kynltfsins þannig að það
sé „að komast að því í hvaða myndum, eftir hvaða leiðum, í hvers konar orðræðum valdið nær að
teygja anga sína inn í smæstu og einstaklingsbundnustu atriði hegðunarinnar, hvaða leiðir gera
valdinu kleift að ná til sjaldgæfustu og vandséðustu afbrigða þránna, hvernig valdið þröngvar sér
inn í hversdagslega ánægju og stjórnar henni [...]“ (Foucault, „Við hinir, viktoríumenn", s. 178).
25 Foucault, „Bælingartilgátan", s. 187.
26 Sbr. Foucault, „Bælingartilgátan", s. 180.