Hugur - 01.06.2008, Síða 158

156
Gunnar Harðarson
Ekki hlaut af ítrum
Einarr gjafa Sveini
(öld lofar öðlings mildi
æðru styggs) fyr kvæði;
danskr harri metr dýrra
(dugir miðlung þat) fiðlur,
ræðr fyr ræsis auði
Rípa-Ulfr, ok pípur.
* * *
Hvað eru bókmenntir? skiptist í fjóra mjög mislanga kafla sem bera heitin: „Hvað
er að skrifa?", „Hvers vegna að skrifa?“, „Skrifa fyrir hvern?“ (sem er jafnlangur
og kaflarnir tveir á undan) og „Aðstæður rithöfundarins árið 1947“ (sem er álíka
langur og hinir þrír samanlagt). Hér er ekki rúm til að ræða nema örfá atriði af
fjölmörgum sem vert væri að staldra við. Fyrsti kaflinn gerir afdrifaríkan grein-
armun á ljóðum og prósa. Ljóðin eru en prósinn táknar. Sartre fer í nokkuð hefð-
bundinn mannjöfnuð milli listgreinanna og ber saman tónlist og myndlist en sh'k
verk telur hann að séu eins konar hlutir, en ekki tákn, og ljóðlistin er að hans mati
hliðstæð tónhstinni og myndhstinni að þessu leyti. „A poem should not mean
but be“ segir í ljóðinu Ars Poetica eftir Archibald MacLeish og gera má ráð fyrir
að Sartre hefði tekið undir það. Ljóð eru hlutkennd listaverk sem skírskota ekki
til veruleikans með sama hætti og laust mál. Ljóð, myndlist og tónhst geta verið
til, eða öllu heldur verið, listarinnar vegna eða sjálfra sín. Lausamálsbókmenntir
eru til vegna veruleikans. Þær hafa sérstöðu meðal hstanna að því leyti að þær ná
til veruleikans og geta birt hann eða afhjúpað, sýnt hvernig hann er eða hvernig
hann birtist vitund rithöfundarins.3 Hinir fagurfræðilegu eiginleikar verksins eru
ekki í fyrirrúmi, heldur eru þeir í öðru sæti. Meginkostir textans eiga að vera
skýrleiki og tilvísun til veruleikans í því skyni að afhjúpa hann. Þar með eru það
einungis lausamálsbókmenntir sem geta tekið afstöðu, orðið afstöðubókmenntir.
Breski sagnfræðingurinn og blaðamaðurinn David Caute hefúr bent á að
þessi greinarmunur dylji í raun og veru annan og mikilvægari greinarmun, þ.e. á
hstrænum prósa (skáldsögum, leikritum) og blaðamennsku.4 Listrænn prósi búi
yfir fagurfræðilegum eiginleikum sem ekki er endilega stefnt að í hversdagsmáli
eða blaðamennsku.51 framhaldi af þessu mætti spyrja sig hvort Sartre flytji í raun
lausamálsbókmenntir yfir á svið blaðamennskunnar, þær séu - frá hans sjónarhóli
- til þess fallnar að takast á við málefni h'ðandi stundar. En að mati Cautes er
mikilvægasta afleiðingin af þessum skarpa greinarmun á ljóði og lausu máh sú, að
3 Sjá t.d. Rhiannon Goldtliorpe, „Understanding the committed writcr“, í The Cambridge Comp-
atiion to Sartre, ritstj. Christina Howells, Cambridge, 1992, bls. 140-177.
4 David Caute, „Introduction", í Jean-Paul Sartre, What is Literature?, ensk þýðing Bernard Frecht-
man, London, 2003, bls. vii-ix. Caute er einna þekktastur fyrir bók sína um samferðamenn
kommúnista, Ihe FeJJow-TraveJJers: A Postscript to the Enlightenment, London, 1973; endurskoðuð
útgáfa: The Fellow-Travellers: IntellectualFriends of Communism, 1988.
5 Caute, „Introductionw, bls. vii.