Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Síða 71

69
mat á starfinu (2,4). Ennfremur var mikil áhersla
lögð á að kanna áhrif fjarvista á fjölskyldurnar og
fjölskyldulífið. Einmitt hvað þetta varðaði mátti
vænta talsverðs munar á hópunum tveimur, tog-
aramönnum og Iandmönnum.
Reiknað var með, að vinnutími og starfstilhögun
togaramanna hefði neikvæð áhrif á fjölskyldulíf og
samskipti mannanna og eiginkvennanna. Búist var
við, að annað samskiptamynstur tíðkaðist meðal
fjölskyldna togaramanna en landmanna. Talið var,
að togaramenn væru haldnir meiri streitu (4) en
landmenn og vildu fremur skipta um starf. Líklegt
þótti, að meðal togaramanna væru atvinnusjúk-
dómar tíðir, eða a.m.k. væru þeir með öðrum hætti
en tíðkast meðal landmanna. Loks þótti líklegt að
afla mætti gagnlegra upplýsinga um til hvaða að-
gerða mætti grípa til þess að koma í veg fyrir eða
draga úr neikvæðum þáttum sjómennskunnar.
Hér verður einkum fjallað um uppruna manna
úr báðum hópunum, tengsl við störf ættmenna,
starfsval og viðhorf til starfsins.
AÐFERÐ OG EFNIVIÐUR
Rannsóknin hófst með því, að gerð var for-
könnun (pilot study) í togara í desember 1975 og í
verksmiðju í mars 1976 (1). Á grundvelli þessarar
forkönnunar voru gerðar nokkrar breytingar á
spurningalistum og fyrirkomulagi efnisbreytingar.
Miklu fremur var ýmislegt lagað sem aflaga fór, og
breytt uppsetningu og röðun spurninga. Svo
óverulegur var munurinn, að þær upplýsingar, sem
fram komu í forkönnuninni, hafa verið teknar með
í heildarúrvinnslu gagna.
Gagnasöfnun hófst svo að nýju í október 1976
og lauk ári síðar, í október 1977. Öll rannsóknin
tók því 22 mánuði, en meirihluta gagna var safnað
á einu ári.
Rannsóknin náði til áhafna 5 stórra togara, og
til viðmiðunar var tekinn hópur manna á fjórum
vinnustöðum í landi. Áhöfn hvers togara er 24-27
menn. Reynt var að hafa viðmiðunarhópinn eins
líkan togaramönnunum og unnt var hvað snerti
aldur, menntun, stöðu og ábyrgð. Rætt var við alla
í áhöfn togaranna, nema hvað sleppa varð örfáum,
sem af mismunandi ástæðum gátu ekki tekið þátt í
rannsókninni. Hins vegar var valið úr hópi land-
manna, og þá reynt að fá sömu aldursdreifingu og
venjulegast var á togurunum. Aðferðin var sú, að
rannsakendur fóru um borð í togarana skömmu
áður en þeir lögðu frá landi. Var siglt nokkurn spöl
á haf út, og þar fór fram athugun á Iíkamlegu,
andlegu og félagslegu ástandi mannanna. Var
borðsalur skipsins miðstöð rannsóknarinnar, en
athuganir og viðtöl fóru fram í einrúmi í svefn-
klefum skipverja. Sálfræðileg próf fóru yfirleitt
fram í borðsalnum. Togararnir voru valdir með
það fyrir augum, að þeir væru bæði frá höfuð-
borgarsvæðinu og bæjum úti á landi, og væru bæði í
einkaeign og opinberri eigu. Skipin voru valin í
samráði við fulltrúa samtaka sjómanna. Stjórn út-
gerðarinnar veitti leyfi til rannsóknarinnar, að
sjálfsögðu í samráði við skipstjóra. Annars vissi
áhöfnin ekki að þessi rannsókn stæði til fyrr en lagt
var úr höfn. Rannsóknin fór fram nokkuð samtímis
á togurunum og í verksmiðjunum.
Allir úr áhöfninni voru rannsakaðir á sama hátt,
en ekki af sömu mönnum. Ekkert benti til þess, að
þess gætti í gagnasöfnuninni, enda um fastmótuð
viðfangsefni að ræða. Menn skiptu með sér verk-
um og var reynt að láta allt ganga hratt og snurðu-
Iaust fýrir sig. Læknarnir tóku heilsufarssögu og
framkvæmdu hina líkamlegu skoðun, sálfræðing-
urinn lagði fyrir menn próf sín og félagsfræðing-
arnir lögðu fyrir menn spurningar. Pær spurningar
leiddu oft til umræðna um ýmislegt annað, og varð
úr samtal, sem gaf góða innsýn í störf og hugarheim
manna. I nokkrum tilvikum var erfitt að ákvarða
endanlegt svar viðkomandi við tilteknum spurn-
ingum, einkum þegar sá, sem spurður var, nefndi
fleiri en einn möguleika.
Viðtölin og rannsóknirnar tóku nálægt fjórum
klukkustundum í hvert sinn, og var rætt við 15-27
menn hverju sinni. Mismunandi var hve Iangan
tíma hvert viðtal stóð, en vegna starfstilhögunar
var hver og einn allan tímann að ganga í gegnum
einhvern þátt rannsóknarinnar.
Ekki var neinn teljandi munur að ræða við þessa
tvo hópa. Togaramennirnir voru kannski örlítið
opnari og fúsari að ræða vítt og breitt um hlutina.
Rannsóknin á landmönnunum fór fram á vinnu-
stað. Borðsalurinn var miðstöð, en athuganir og
viðtöl fóru fram afsíðis. Engir nema stjórnendur og
trúnaðarmenn, þar sem til þeirra náðist, vissu um
hvað til stóð fyrr en rannsóknarmenn birtust.
TAFLA I
Aldursdreifing togaramanna og landmanna
Togaramenn Landmenn
14-17 ára 3 2,7% 3 3,8%
18-20 ára 13 11,8% 11 13,9%
21-29 ára 34 30,9% 22 27,8%
30-39 ára 29 26,4% 15 19,0%
40-62 ára 31 28,2% 28 35,4%
Alls 110 79