Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Side 93

91
Hefðbundnar neysluvenjur hér á landi hafa
verið þær, að drekka sjaldan en mikið í einu (2).
F>etta leiðir til þess, að ölvunartíðni er há (7, 3).
Nýjar neysluvenjur áfengis eru að verða almenn-
ari, en þær fela í sér tíðari neyslu, en þá er lítils
neytt í einu (8). Erlendar rannsóknir sýna, að nýjar
neysluvenjur koma oftast nær til viðbótar þeim á-
fengisneysluvenjum sem fyrir eru, en ekki í staðinn
fýrir þær (9).
Þegar hin litla heildarneysla áfengis hérlendis er
borin saman við heildarneyslu annarra þjóða,
mætti álykta að hér væru minni vandamál samfara
áfengisneyslu en í öðrum löndum. Það þarf þó ekki
svo að vera þar sem það er ekki bara heildar-
neyslan, heldur einnig neysluvenjurnar, sem hafa
áhrif á stærð og eðli áfengisvandamála. Hinar
hefðbundnu neysluvenjur áfengis hafa í för með
sér afleiðingar, sem rekja má til einstakra drykkju-
skipta og ölvunar fremur en sjúkdóma af völdum
áfengisneyslu. Það má því ætla að sjúkdómar af
völdum áfengisneyslu séu hér sjaldgæfari en annars
staðar, en slys, afbrot og aðrar athafnir, sem raska
ró hins almenna borgara, stafi oft af áfengisneyslu.
ÁFENGISVANDAMÁL
Þegar fjallað er um vandamál vegna áfengis, er
lögð áhersla á mismunandi atriði. Mákelá og
Viikari (9, 10) greina áfengisvandamálin í þrennt.
í fyrsta lagi sem vandamál tengd allsherjarreglu og
öryggi borgaranna. Þá er áfengi talið vera helsta
orsök afbrota, fátæktar og fjölskylduvandamála.
Tíðni vandamálanna sést einkum á tölum um
ölvun á almannafæri, fjölda ofbeldisbrota, slags-
mála og deilna. í öðru lagi er áfengi álitið vera
vandamál fyrir atvinnulífið eins og það birtist í
fjarvistum, minni afköstum og vinnuslysum. í
þriðja lagi er áfengi skoðað sem heilbrigðisvanda-
mál, sem kemur fram í áfengissýki og ótímabærum
dauða af völdum sjúkdóma og slysa, sem rekja má
til áfengisneyslu. Áhersla á einn þessara þátta
verður til þess að ýta öðrum til hliðar og það er
breytilegt frá einum tíma til annars og eftir þjóð-
félagsgerð hver þessara þriggja þátta er talinn
þýðingarmestur.
Ef áfengisvandamálin eru fýrst og fremst talin
vera spurning um allsherjarreglu í þjóðfélaginu og
öryggi borgaranna, eru það lögregla og refsistofn-
anir, sem eiga að glíma við vandann. Ef félagslegu
vandamálin eru í brennidepli, fá ýmsar stofnanir á
því sviði að fást við áfengisvandamál. Og á sama
hátt eru það heilbrigðisstofnanir, sem verða hinn
rétti vettvangur, þegar áfengisvandamálin eru skil-
greind sem heilbrigiðisvandamál.
Um síðustu aldamót kom sú skoðun fyrst fram,
að áfengi hér á landi eins og víða annars staðar væri
talið vera einn helsti orsakavaldur félagslegra
vandamála. Neysla sterks áfengis og ölvun hafa
einkennt áfengisvenjur íslendinga. Slíkar venjur
raska ró hins almenna borgara og því er lögreglan
sá aðili, sem einna lengst hefur haft afskipti af
áfengisvandamálum. Á undanförnum árum hefur
sú þróun átt sér stað, að afskipti lögreglu af áfeng-
isvandamálunum hafa minnkað, en afskipti stofn-
ana á sviði félagsmála og einkum heilbrigðisstofn-
ana hafa aukist. Hliðstæð þróun hefur átt sér stað
víða í öðrum löndum. Sérhæfðar sjúkrastofnanir,
sem eingöngu taka áfengissjúklinga til meðferðar,
voru yfirleitt ekki settar á stofn fyrr en á árunum
1940-1950(9).
SJÚKRAHÚS FYRIR ÁFENGISSJÚKLINGA
Á þessum árum var einnig hér á landi byrjað að
starfrækja stofnun eingöngu fyrir áfengissjúklinga,
Kumbaravogshælið, sem tók til starfa árið 1943
(11). Fram að þeim tíma höfðu áfengissjúklingar
farið í meðferð á Kleppsspítala, eins og jafnan
síðar. Árið 1974 voru áfengissjúklingar teknir til
vistunar og meðferðar á eftirtöldum stöðum:
Kleppsspítala, Gunnarsholti og Víðinesi. Tvær þær
síðustu voru langdvalarstofnanir. Eins og rakið
hefur verið, er Kleppsspítali elsta sjúkrahúsið fyrir
áfengissjúklinga og aðra misnotendur vímuefna.
Hluti Kleppsspítala og seinna geðdeilda ríkisspítal-
anna á Kleppi og Landspítalanum hefur verið
ætlaður sjúklingum vegna misnotkunar áfengis og
annarra vímuefna. Þetta hefur verið gert í samræmi
við sjúkdómsflokkun Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar, sem flokkar áfengissýki og mis-
notkun annarra vímuefna sem geðsjúkdóma.
Árið 1976 jókst starfsemin á þessu sviði veru-
lega þegar hún var endurskipulögð og eftirmeð-
ferðardeild fyrir áfengissjúklinga, sem starfað
hafði á Flókagötunni, flutti í nýtt húsnæði á Vífils-
stöðum. Seinna flutti svo göngudeild áfengissjúkl-
inga í húsnæði geðdeildar Landspítalans.
Allt frá árinu 1974 fóru allmargir í meðferð til
Bandaríkjanna vegna áfengissýki, aðallega á Free-
port-sjúkrahúsið, en nokkrir fóru á Hazelden
Foundation. Höfðu þessar ferðir veruleg áhrif á
þróun og framboð meðferðar fyrir áfengissjúkl-
inga hér á Iandi. Það var ekki nýtt að íslendingar
færu í meðferð á erlendar stofnanir vegna áfengis-
vandamála. Á tímabili fóru allmargir til Noregs á
slíkar stofnanir. Eftir að Samtök áhugamanna um
áfengisvandamálið, SAA, fóru að reka sjúkra-
stofnanir hérlendis með svipuðu sniði og Freeport,