Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Qupperneq 115

113
Tómas Helgason
BREYTINGAR Á STARFSEMI GEÐSJÚKRAHÚSA
Á ÍSLANDI OG MÖGULEIKAR Á ANNARRI
ÞJÓNUSTU
Geðlæknisfræðin hefur lengi verið öskubuska
læknisfræðinnar, og er það raunar enn. Geð-
sjúklingar mættu meiri hleypidómum en aðrir
sjúklingar og fatlað fólk. Þeim var því ýtt til hliðar,
út úr iðu lífsins. Erfiðleikarnir við langtíma
hjúkrun og meðferð, ásamt einangruninni, leiddu
af sér trega endumýjun starfsliðs og litla fyrir-
greiðslu borið saman við ýmsar aðrar sérgreinar
læknisfræðinnar þar sem baráttan var meira áber-
andi milli lífs og dauða. Vegna erfiðleikanna við að
hafa geðsjúklinga heima, héldu geðsjúkrahúsin sí-
fellt áfram að taka á móti sjúklingum og yfir-
fylltust. Loksins, þegar dagaði með tilkomu nú-
tíma meðferðar, lyfjameðferðar, sállækninga ein-
staklinga og hópa og endurhæfingar, hafði fjöl-
miðlatæknin einnig tekið stökk í framförum. Geð-
sjúkrahúsin, sem voru vanbúin starfsliði og yfirfull,
voru þess vegna auðveldur skotspónn og ásökuð,
með nokkrum rétti, fyrir að vera ekki heilsubæt-
andi. Þetta hefur jafnvel gengið svo langt, að sumir
hafa lagt trúnað á þann áróður andgeðlæknisfræð-
innar, að geðsjúkdómar séu goðsögn. Ef svo væri,
er goðsögnin a.m.k. mjög sársaukafull og þjakandi
fyrir þá, sem hún bitnar á, og aðstandendur þeirra.
Geðlæknar og aðrir geðheilbrigðisstarfsmenn
hafa fundið sárt til hins skelfilega ástands geð-
sjúkrahúsanna og hafa gert sér fulla grein fyrir
þeirri viðbótaráþján, sem sjúklingar verða fyrir
vegna þessa ástands. Leitað hefur verið lausna til
úrbóta af miklu hyggjuviti af fórnfúsum og áhuga-
sömum starfsmönnum. Þessar úrlausnir hafa oft
verið framkvæmdar af meiri nægjusemi en í nokk-
urri annarri grein læknisfræðinnar nema e.t.v. að
ellisjúkdómum undanskildum. Á tímum sam-
dráttar á efnahagssviðinu og vaxandi kostnaðar við
heilbrigðisþjónustu er sorglegt til þess að vita, að
jafnmikið er þrengt að þeim, sem átt hafa í mestum
erfiðleikum, og hinum, sem alla tíð hafa setið næst
kjötkötlunum. Einnig er krafan um mat á þjónustu
og að kostnaður skili hagnaði meiri en á mörgum
öðrum sviðum lækninga.
BREYTINGARNAR
Upphafið að breytingum á meðferðarstofnun-
um varð þegar á fimmta áratugnum, þegar Klepps-
spítalinn fór að hafa sjúklinga aðeins hluta úr sólar-
hringnum. Þetta voru sjúklingar, sem þörfnuðust
stuðnings og umhverfis sjúkrahússins utan vinnu-
tíma til þess að geta haldið störfum sínum. Á
miðjum sjötta áratugnum byrjaði endurhæfingar-
stöð fyrir fyrrverandi berklasjúklinga, Reykja-
lundur, að taka við geðsjúklingum til vinnuendur-
hæfingar. En mestu breytingamar og tækifærin til
annarra valkosta við meðferð hafa átt sér stað á
síðustu tuttugu árum.
í mars 1953 vargerð tilraun til að rannsaka tíðni
geðsjúkdóma á íslandi (1). Á þeim tíma voru 485
sjúklingar á sjúkrahúsum og fylltu þannig nærri
þriðjung af sjúkrarúmum landsins. Á Kleppsspítal-
anum einum voru skráðir 303 sjúklingar eða 1,9 á
1000 íbúa. í marsmánuði 1981 var gerð könnun
(2) á öllum sjúkrahúsum í Reykjavík, þar með talin
sjúkrahús fyrir langtíma sjúklinga. I seinni könn-
uninni voru 598 sjúklingar á sjúkrahúsum og
hjúkrunardeildum vegna geðsjúkdóma, en það
þýðir, að geðsjúklingar voru í 34% af öllum sjúkra-
rúmum í Reykjavík. Á þessum árum jókst íbúa-
fjöldi á íslandi um 52%.
Varlega áætlað eru geðsjúklingar í u.þ.b. 760
sjúkrarúmum á öllu landinu. Árið 1953 voru fyrir
hendi upplýsingar um, að 1-1,5 rúm á hverja 1000
íbúa vantaði til viðbótar þeim sem þegar voru til.
En ekki eru til sams konar upplýsingar fyrir árið
1981.
TAFLA I
Fjöldi geösjúkra í sjúkrahúsum og öðrum stofnunum 1953 og
1981 af hverju 1000 landsmanna.
1953 1981
Á geösjúkrahúsum og geödeildum 1,87 0,69
Á öðrum stöðum ætluðum geðsjúkum 0,12 1,11*
Á öörum stofnunum 1,20 1,03
Á geödeildum fyrir drykkjusjúka Á öörum heimilum m. geölæknisaö- 0,16
stoö f. dr.sjúka 0,17
Aörar stofnanir fyrir drykkjusjúka 0,82
Alls 3,19 3,98
* Dagsjúklingar meötaldir 0,2/1000