Búskapur hins opinbera 1980-1989 - 01.03.1991, Blaðsíða 15

Eins og áður segir er talnaefni um helstu
þjóðhagsstærðir af skornum skammti fyrir árið
1945 og ekki ýkja áreiðanlegar. Tilraunir hafa
þó verið gerðar til að vinna slíkar stærðir aftur til
aldamóta. Gísli Blöndal hagfræðingur gerir í
doktorsritgerð sinni, „Þróun útgjalda hins opin-
bera í hlutfalli við þjóðartekjur á íslandi“ frá
árinu 1965, fyrstu tilraunina til að meta þjóðar-
tekjur og þjóðarframleiðslu á íslandi á tímabil-
inu 1901-1934. Hann leggur megináherslu á
breytingar þjóðartekna ár frá ári frekar en á
„réttar" stærðir fyrir hvert ár. Hagstofa íslands
hafði áður reiknað út og birt þjóðartekjur ís-
lendinga fyrir tímabilið 1935-1960 á grundvelli
talna um skattlagningu. Nú á síðustu árum hefur
Torfi Ásgeirsson hagfræðingur unnið á vegum
Þjóðhagsstofnunar að uppgjöri helstu þjóðhags-
stærðafrá árinu 1901 til ársins 1945. Byggirhann
þar á líkum aðferðum og Gísli Blöndal. For-
sendum er þó verulega breytt og niðurstöður
verða aðrar. Niðurstöður þessa starfs varðandi
þjóðarframleiðslu og verðvísitölu birtast í töflu
10.1 og í eftirfarandi talnaefni. En á næstunni er
væntanleg sérstök skýrsla frá Þjóðhagsstofnun
um þetta verk.
Þjóðarframleiðsla mælir þá framleiðslu sem á
sér stað í landinu á einu ári, eða m.ö.o. virði
þeirrar vöru og þjónustu sem framleidd er á
árinu og ætlað er til endanlegra nota. Með því að
skoða þróun þjóðarframleiðslunnar yfir árabil
fæst hugmynd um lífskjarabatann. í töflu 1.1 er
að finna þróun eða vöxt þjóðarframleiðslu á
árunum 1901-1945. Þar sést að meðalvöxtur á
mann var2,7% ááriáþessu tímabili. Mesturvar
Tafla 1.1 Hagvöxtur og fólksfjölgun 1901-1945.
Árlegur
Ártegur Fólks- meðalvöxtur
Tfmabil meðalvöxtur fjölgun á mann
1901-1914 3,9% 0,9% 3,0%
1914-1920 0,0% 1,1% -1,1%
1920-1930 6,2% 1,4% 4,8%
1930-1940 2,6% 1,2% 1,4%
1940-1945 5,6% 1,3% 4,2%
1901-1945 3,8% 1,1% 2,7%
vöxturinn að meðaltali á árunum 1920-1930 eða
4,8% á mann, en minnstur á árunum 1914-1920
eða -1,1% á mann.
Á mynd 1.1 kemur fram að þjóðarframleiðsl-
an á föstu verði hefur ríflega fimmfaldast á þessu
45 ára tímabili. Á sama tíma hefur fólksfjöldinn
aukist um 68%, þ.e. úr 78.470 árið 1901 í
129.074 árið 1945. Þjóðarframleiðslan á mann
hefur því rúmlega þrefaldast á þessu tímabili,
eða m.ö.o. framleitt var þrisvar sinnum meira af
vörum og þjónustu á mann árið 1945 en árið
1901. Mestur virðist hagvöxturinn hafa verið
árið 1927, en minnstur árið 1917.
Myndl.l
Hagvöxtur og fólksfjöJgun 1901-1945
Vísitölur 1901 = 100
Við ofangreindan samanburð verður að gera
ýmsa fyrirvara. I fyrsta lagi hafa orðið miklar
búskapar- og atvinnuháttabreytingar í landinu á
þessu tímabili. í byrjun aldarinnar bjuggu um
77% af landsmönnum í sveitum, en aðeins 28%
árið 1945. Þessi staðreynd hafði í för með sér að
ýmis starfsemi sem áður fór fram á sveitaheimil-
um varð að sjálfstæðri atvinnustarfsemi í þétt-
býli. Bændur og búalið höfðu áður framleitt
margt það sem þeir þörfnuðust, s.s. verkfæri og
fatnað. Þá fór umönnun barna, aldraðra og
sjúkra að mestu fram á heimilum áður. Mikið af
þessari starfsemi var ekki talið með í þjóðar-
framleiðslunni, en með myndun þéttbýliskjarna
og aukinni verkaskiptingu varð slík starfsemi að
hluta til sjálfstæð og því mælanlegri og þar með
13