Sagnir - 01.06.1993, Side 15

ences de l’Honime og hefur hún nú
breyst úr því að vera uppreisn gegn ríkj-
andi skipulagi í ríkjandi skipulag innan
franskrar sagnfræði. En í raun lagði þessi
saga, sem eitt sinn var ný, aldrei neitt
sérstaka áherslu á kenningar — áhrif fé-
lagsvísindanna komu frekar fram í nýj-
um spurningum en í efnistökunum sjálf-
um.
Að mínu mati eru það þó fyrst og
fremst kenningar sem sagnfræðingar geta
sott i smiðju félagsfræðinnar. Kenningar
em tæki sem annars vegar hjálpa fræði-
niönnum til að sleppa úr gildru hinna
serstæðu dæma og hins vegar geta þær
beint sjónum manna að nýjum vanda-
málum og spurningum sem ekki liggja í
augum uppi. Með þessu á ég við að
kenningar gera sagnfræðingum kleift að
tengja rannsóknir sínar á einstökum fýr-
■rbærum, eins og sögu landsvæða, stofn-
ana, einstaklinga eða atburða, almennri
þróun á sambærilegum fýrirbærum ann-
ars staðar. Með því að setja það sem gerðist
feða gerðist ekki) i samhengi við þróunina
1 umheiminum verða dæmi sagnfræðinnar
úæmi um eitthvað annað en sjálf sig.
Eins geta kenningar kennt okkur að sú
samfélagsuppbygging sem okkur fmnst
sjálfiögð og eðlileg er sögulega ákvörðuð,
um leið og uppbygging samfélagsins hef-
ur ahrif á hvemig það og einstaklingar
þróast. í þessu sambandi get ég bent á
kenningar ffanska félagsfræðingsins
Eierre Bourdieu, en hann hefur bent á i
bókum sínum hvemig megi skýra flókið
samspil huglægs og hlutlægs veruleika
— þ.e. hvernig hugmyndir móta „vem-
leikann“, um leið og „veruleikinn“ mót-
ar hugmyndimar.7 Slíkar vangaveltur
em gmndvallaratriði í þeim rannsóknum
í félagssögu sem fjalla um þróun félags-
mótunar og hópamyndunar, þ.e.a.s. um
það hvemig menn skynja sjálfa sig og
tengsl sín við aðra menn á hinum ýmsu
tímum og hvernig slík skynjun tengist
raunvemlegum félagstengslum í samfé-
laginu.
I þessu sambandi get ég tekið dæmi
af rannsóknarefnum sem ég hef sérstak-
an áhuga á, þ.e. skiptingu einstaklinga í
þjóðir. Auðvelt er að benda á hvemig
þjóðemi mótast af sögulegum aðstæðum,
eða jafnvel sögulegum staðreyndum. Is-
lendingar skilgreina sig t.d. sem sérstaka
þjóð með tilvísun í þá staðreynd að þeir
tala tungumál sem er greinilega ólíkt
öðmm tungumálum og þeir búa í landi
með vel affnörkuð landamæri. Það að þeir
einstaklingar sem hafa þessi einkenni
skynja sig sem eina heild og að þessi
heild hafi síðan einhveijar pólitiskar
kröfur eða réttindi er hins vegar tjarn því
að vera áþreifanleg staðreynd. Ekki hafa
allir hópar sem búa við nokkuð svipaðar
aðstæður gert slíkar kröfúr. Hvað er það
sem veldur þvi að hópur eins og íslend-
ingar fara allt í einu að kreþast réttinda á
gmndvelli þjóðemis, og hvers vegna em
það aðeins sumar hugsanlegar þjóðir sem
skynja sig sem slíkar? Slíkum spurning-
um verður ekki svarað með einangraðri
rannsókn á sögu Islands, heldur einungis
með tilvísun í almennar kenningar um
félagsþróun og hópamyndun. Reyndar
er ólíklegt að við spyrjum slíkra spuminga
ef við leitum ekki samanburðar við önnur
dæmi sem gefa hugmynd um hvemig
sagan hefði getað orðið, og slíkur saman-
burður er ómögulegur án hjálpar al-
mennra kenninga.
Að lokum vil ég taka ffam að ég boða
hvorki sammna félagsffæði og sagnfræði
né það að sagnffæði verði ekki stunduð af
viti án hjálpar félagsfræðinnar. Þvert á
móti hlýtur sú sérhæfing sem nú á sér
stað innan rannsókna á mannlegu samfé-
lagi að efla skilning okkar á sögulegri
þróun og formgerð þjóðfélagsins á hveij-
um tíma. Fjölbreytni innan sagnffæðinn-
ar er líka einn helsti styrkur hennar sem
vísindagreinar og vonandi verður aldrei
samin ein allsherjar forskrift fýrir því
hvemig eigi að stunda hana. En það er
bjargfost trú mín að frjó samskipti sagn-
ffæði og félagsfiæði, byggð á gagnkvæmri
virðingu og þekkingu á starfsaðferðum
greinanna, komi þeim báðum tál góða.
Þetta hafa menn á borð við Norbert Elias
sannað með rannsóknum sínum og dæmi
þeirra eiga að vera öðmm hvatning í
ffamtíðinni.
Tilvísanir:
1 Norbert Elias, ævi hans og störf, má lesa m.a. í Stephen Mennell: Norbert
Elias. Civilzatiott and the Huttian Self-Itnage. Oxford 1989, og Roger Chartier:
”C°nscience de soi et lien social.“ Formáli að N. Elias: La société des individus.
París 1991, 7-29.
N. Elias: „The Retreat of Sociologists into the Present“. Tltcory, Culture and
Society 4 (1987), 223-247.
^ ^ar nefna t.d. bækur breska felagsfræðingsins Anthony Giddens: The Nation-
State and Violence. Cambridge. 1985, og hins franska kollega hans Pierre Bourdi-
eu: Ta noblessc d’État. Grandes écoles et csprit de corps. París 1989. Tímarit eins og
The Jonmal of Historical Sociology.
sem hóf útgáfu árið 1988 benda líka til svipaðrar þróunar.
4 Ekki hafa allir orðið á eitt sáttir um þessa þróun, sbr. Tony Judt: „A Clown in
Regal Purple: Social History and the Historians", History IVorksltop 7 (vor,
1979), 66-94.
5 Sjá Theda Skocpol, ritstj.: Visiott and Metliod itt Historical Sociology. Cambridge
1984. Sumir af nemendum Moores hafa meira að segja gerst „alvöru" sagnfræð-
ingar, þ.e. sökkt sér niður í víðtækar skjalarannsóknir. Pekktastur þeirra er án efa
Charles Tilly.
6 Peter Burke: History attd Social Tlteory. Cambridge 11.
7 Sjá t.d. Le setts pratiquc. París 1980. Hún var þýdd á ensku sem Tlte Logic of Pract-
ice. Stanford 1990.
SAGNIR 13