Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 67

ing
heimildarinnar
er svo takmörkuð.
Lengra verður ekki komist og
það er helsti og jafnvel eini munur-
inn á sagnífæði og skáldskap. Skáldskap-
ur getur allt og vart er til sú setning í
sagnffæðiriti sem ekki gæti staðið í skáld-
verki. Sagnffæði hefur það eitt til að bera
umfram skáldskap að henni eru settar
þær skorður að tala aðeins um það sem
hún getur staðið við að hafi átt sér stað. Fari
eitthvað á milli mála verður að ræða það,
vanti upplýsingar verður að geta þess, séu
skiptar skoðanir verður að meta þær. Það
má ekki skálda í eyður og láta eins og
ekkert sé.
Sagnfræði og skáldskapur fast við sama
hlutinn, sem er reynsla fólks í heimin-
um. Umfjöllunin er ólík, en felur í sér
jafngilda viðleitni til að skilja og koma
öðmm í skilning um eitthvað sem kemur
okkur við. Afl þess sem sagt er varðar
mestu og ræður því hvað er nauðsynlegt að
vita og varðveita. Sögur heppnast og
sagt. Skáldskap er hægt að miða einvörð-
ungu við sjálfan sig, því hann býr til
nýjan heim, en það á ekki við um
sagnffæðirit.
3.
Dag nokkurn fyrir fjórtán ámm sat ég á
Þjóðskjalasafni og fletti dómabók í leit að
upplýsingum vegna BA-ritgerðar minnar
um jarðeignir í Vestur-Isafjarðarsýslu á
18. öld. Mér brá í brún við ílanga blek-
klessu sem náði yfir næstum hálfá blaðsíðu
að loknu þinghaldi Jóns Arnórssonar
sýslumanns á Súðvík 17. maí 1780. Fyrir
ofan stóð eftirfarandi: „Bjami
Þorláksson kastaði að nauð-
synjalausu sokkapari
upp á borðið í
blekbytt-
Svör við þessum spumingum verða ekki
lögð ffam hér, en ég bendi á að þau má
nálgast með því að bera möguleika
sagnffæði saman við skáldskap. Eftirfar-
andi setning er til að mynda óhugsandi í
sagnfræðiriti: „Um leið og áædunarbíllinn
lagði af stað fór telpan að sakna grjótsins
og sjávarins, og söknuðurinn varð ennþá
sárari eftír að komið var þangað sem grasið
grær, fhglamir syngja, fljótið
rennur og sóhn glampar á
tjarnir og mýrar.“7
Þetta er ó-
skap-
áttir og reynist botnlaus.9 Sagnffæði getur
ekki lýst neinu með þessum hætti. Setn-
ingar og söguþræðir Guðbergs og Steme
em forréttindi rithöfunda. Sagnfræðingar
hafa ekki jafn greiðan aðgang að fortíðinni
og rithöfundar að eigin hugarheimi og
þess fólks sem þeir búa tdl.
Þeir hafa ekki ffjálsar hend-
ur. Sagnfræði kemst ekki
inn í fólk og líkir ekki
eftir náttúmnni. Eitthvað
væri áreiðanlega hægt
að finna um manninn
sem kastaði sokkun-
um í sýslumann,
aðstæður hans og
feril, en frásögn
sagnffæðings af
atburðinum
sjálfum
strandar
una,
af
hverri
hans óað-
gæslu
Justits
Protocollen
khkkaðist á
þessari síðu og
annars staðar.“
Bjarni var einn
nefndamianna á
þinginu og því meðal
helstu bænda í sveitinni.
Hann lofáði að borga einn
ríkisdal til fatækra, en síðan
ekki söguna meir.5 Tví-
mælalaust er þessi blettur það
sem Roland Barthes nefndi
punctum eða punkt, það er að segja
atriði sem sker í augu og rýfur hul-
una. Punkturinn tmflar og veldur
því að raunvemleikinn fyrir utan mynd
eða texta verður til: „Þetta fólk var á lífi,
en mun vera dautt.“<’ Ekki hef ég ennþá
spreytt núg á þvi að uppgötva hvað er
svona merkilegt við blettinn, en hann
hefur valdið mér heilabrotum um tvennt
sem ég tel að sé með því mikilvægasta
sem sagnffæðingar hljóta að hugsa um:
1) Hvað komumst við langt í viðleitni
okkar til að þekkja fortíðina?
2) Hvað er mikilvægt? Hvemig breytast
atvik fortíðar í umfjöllun?
lega
satt og auð-
velt að sjá það fyrir
sér, sannkallaður sannleiki
(enda era persónur í skáldsögu,
þótt þær hafi aldrei verið til, oftast mun
raunvemlegri en nokkurn tíma persónur
í sagnfræðiriti, þótt þær hafi átt langa og
viðburðaríka ævi"). I skáldskap er hægt að
fara í smæstu smáatriði og feta ótrúleg-
ustu krókaleiðir án þess að lesandinn
kvarti og segi að þetta sé ekki skáldsaga
eða smásaga eða ljóð. I skáldsögu
Lawrence Steme um Tristram Shandy
frá 1759-1767 var hugmyndin sú að
rekja æviferil söguhetjunnar, en vegna
þess hve margt þarf að koma ffam áður
en að fæðingu hennar kemur gerist ekk-
ert annað en það að sagan hendist í allar
SAGNIR 65