Sagnir - 01.06.1993, Page 74

þjóðsögum Jóns Ámasonar. Átti hún að
hafa kontið yfir Snæfjallaheiði í hríðarbyl
og fafið sig í fjárhúsunum á Stað. Fann
smalamaður prests hana og dvaldist hún
þar með hans vitund i þijá daga. Kemur
síðan að því að Möngu ber fyrir augu
Tómasar „lízt hún honum fögur og fell-
ir brátt ósjálfráða elsku til hennar.”4'' Þó
svo klerkur bjóði hinni gestkomandi að
búa í bænum, afþakkar hún gott boð, en
biður um að fa að dveljast í kirkjunni og
vill hvergi vera nenia í altarinu. Færir
prestur henni matinn þangað daglega. Að
viku liðinni biöur Manga um að fa að sjá
prestsmaddömuna og sendir Tómas
hana út í kirkju einhverra erinda. Er
maddaman sér altarið opið og Möngu þar
inni, bregður henni svo við, að liún hníg-
ur dauð niður.
Þegar konan var dauð, dró Manga sig
í bæinn og tók brátt við húsforráðum;
leið ekki á löngu, að hún þótti þar
öllu spilla, bæði heinrilinu og um
sóknina. Prestur unni henni mjög, og
er það sögn sumra, að hann gengi að
eiga hana, og víst er það að hann átti
bam nreð henni.50
Ekki er ólíklegt, að almenningi hafi
blöskrað sambúð hins roskna prests og
eftirlýstrar galdrakonu, sem auk þess tók
upp á því að ala honum böm. Enda var
henni gefið að sök í þjóðsögunni að hafá
tælt séra Tómas með göldmm og drepið
konu hans.51
Skulum aldrei þessa Margréti
sturla
Séra Tómas var þó ekki eini klerkurinn,
sem studdi Möngu í raunum hennar.
Sóknarpresturinn hennar, séra Þorvarður
Magnússon hélt hlifiskildi yfir henni með
kristilegum vamarræðum, sem hafa áreið-
anlega haft sitt að segja, mitt i öllu
galdrafarinu í Trékyllisvík. Til er vitnis-
burður hans, nteð eigin hendi, sem er á
þessa leið:
I nafni guðssonar svara ég svo upp á
kristilegt efni, að ég trúlofa52 því öll-
urn mínum og velgjörðamönnum, að
ég vil einga ásókn veita né veita láta
Margréti Þórðardóttur, hvorki af mér
né mínu sóknarfólki, heldur skal mér
gleði vera að öllum þeim, senr henni
liðsinna og gott til leggja,... ég og
mitt sóknarfólk skulum aldrei þessa
Margréti sturla eður til ills ýfa... 53
Hannes Þorsteinsson telur að Galdra-
Manga hafi farið burt úr sókninni með
vitund sóknarprestsins, en ekki strokið.
Nefnir hann annan vitnisburð Þorvarð-
ar,54 sem lýsir djúpstæðum áhyggjum
hans af velferð Margrétar:
... mig sturlar það, að sú frávikna
manneskja úr minni sókn, Margrét
Þórðardóttir, kemur ekki til leiðrétt-
ingar við guð og menn. Því er nú guð-
hræddum mönnum vel gert, hvar
sem hún er, eða frant kemur, að hugga
hana og styrkja ... því að ekkert illt er
sannprófað upp á hana síðan hún tók
altarissakramentum hér í Árness-
kirkju, og er það sannarlega satt, að
bæði ég og allt mitt sóknarfólk sjáum
það gjaman, og viljunt það helst, að
henni verði allt að góðu upp héðan, lifi
sem lengst og lukkist sem best, ,..55
Vitnisburðir þessir, sem dagsettir eru
3. september 1658, benda til þess að
Margrét sé klerki afar kær og að hann
trúi engu misjöfnu upp á hana. Lætur
hann í það skína, að hann hafi ekki hug-
mynd um dvalarstað hennar. Það er vel
hugsanlegt, að séra Þorvarður hafi sjálfúr
staðið fyrir flótta Margrétar og komið
henni þannig undan ofstækisfulluin
sóknarbörnum sínum, til kollega síns,
séra Tómasar.
Hvort sem sú örlagaríka ákvörðun
var hans eða ekki, þá er ljóst, að Galdra-
Manga var hvorki brennd á báli, né var
henni drekkt undir áðumefndum fossi.
Það er einungis þjóðsaga. Varð hún kerl-
inga elst. Samkvæmt manntalinu 1703,
er Margrét Þórðardóttir sögð búsett á
Lónseyri á Snæfjallaströnd hjá syni sín-
um Þórði, 44 ára. Hún er sögð 89 ára,56
sem er að öllum líkindum ofreiknaður
aldur, þar sem Pétur sonur hennar er þá
aðeins 39 ára gamall. Hannes Þorsteins-
son telur að hún hafi líklega verið 79 ára
árið 1703.57
Er líklegt að Margrét hafi þurft að
burðast með hið illræmda galdraorð alla
sína ævi, enda erfitt að kveða niður slíkan
orðrórn meðal óupplýstrar alþýðu, í af-
skekktum byggðum Vestfjarða. Þjóðsög-
umar hafa haldið nafni Galdra-Möngu á
lofti hingað til, sem útsmoginni kunn-
áttukonu, sem beitti fyrir sig göldmm
sér til framdráttar. Embættismenn virðast
hins vegar ekki hafa trúað á fordæðuskap
íslenskra kvenna, eins og fram hefur
komið í máfi Margrétar. Sama skoðun
virðist ráðandi, þegar mál Galdra-Imbu
kemur til kasta yfirvalda.
Fróm og guðhrædd
dandikvinna
Eins og áður er getið, fór Ingibjörg ffam
á, að fa nafh sitt hreinsað opinberlega af
galdraáburði. I Alþingisbókuin frá árinu
1687 er getið um frelsiseið Ingibjargar
Jónsdóttur úr Múlaþingi: „Var upp lesin
erleg kynning þeirrar frómu og guð-
hræddu dandikvinnu Ingibjargar Jóns-
dóttur, sem henni hefur verið af mörg-
um góðum manni, bæði norðan og austan
lands, út gefin uin hennar erlegt fram-
ferði...” Skýrði sýslumaðurinn Bessi Guð-
ntundsson síðan ffá því, „... að hér nefnd
kvinna beri þunga angursemi, sökum
þess henni hafi ei leyft verið að ná frels-
iseiði mót því galdraryktis hneykslunar-
aðkasti, er hún þykist merkt hafa,...”58
Hér gætir sömu linkindar og i máli
Galdra-Möngu. Sýslumaður virðist aug-
ljóslega hneykslaður fyrir hennar hönd
og fúllur samúðar. Nomaveiðar áttu ekki
upp á pallborðið hjá Bessa Guðmundssyni
frekar en Þorleifi Kortssyni.
Jón Espólín segir að þingmenn hafi
heiinilað Imbu að vinna eiðinn.5'' Ekkert
er getið um málið næstu árin í Alþingis-
bókum, svo telja verður víst að eiðurinn
hafi verið unninn og hin „fróma og guð-
hrædda dandiskvinna” hafi þar með
hreinsað mannorð sitt af galdraáburðinum
og fengið uppreisn æm. Almenningur
var hins vegar á öðra máfi. Hið illræmda
galdraorð fylgdi bömum hennar flest-
um“ ogfifði góðu lífi í þjóðsögum, sum-
urn hveijum ótrúlega illkvittnislegum.
Smáfættir sauðir, móðir
Segir sagan að Imba hafi snemma orðið
„skaprík og mörgu slegin”. Á faðir
hennar því að hafa kveðið eftirfarandi vísu
um dóttur sina í æsku:
Augun þín era eins og stampar, í
þeim sorgarvatnið skvampar, ofan með
nefi kiprast kampar, en kjafturinn
72 SAGNIR