Sagnir - 01.06.1993, Síða 112

árum áður, í frægum kappræðum við
Douglas dómara árið 1858, sagði hann:
...ég hef ekki í hyggju að skipta mér
beint eða óbeint af þrælahaldi í þeim
ríkjum þar sem það viðgengst. Ég tel
mig ekki hafa til þess neinn lagalegan
rétt og ég finn enga hvöt hjá mér til
þess. Ég hef ekki í hyggju að koma á
pólitískum og félagslegum jöfnuði
hvítra manna og svartra. Þeir eru ó-
líkir að gerð, og sá munur kemur að
mínum dómi sennilega í veg fýrir það
um aldur og ævi að þeir geti lifað sam-
an í fullkomnum jöfnuði. Og úr því
óhjákvæmilegt er að á þeim sé munur
þá er ég hlynntur því á sama hátt og
Douglas dómari að kynstofn sá sem ég
er af sé æðri.’4
Douglas, sem fannst Lincoln linur í af-
stöðunni til svertingja, vegna þess að sá
síðamefndi var mótfalhnn því, að þræla-
haldi yrði komið á í nýju ríkjunum, af
mannúðarástæðum, hafði lítil svör við sið-
ferðilegum rökum Lincolns. Hann beitti
þess í stað háði gegn lionum og bendlaði
hann við afnámssinna og talaði um „Mr.
Lincoln and the Black Republican
Party“ (hr. Lincoln og repúblikanaflokk
svertingja) og gaf i skyn að Lincoln
myndi giftast svartri konu25 Þeir deildu
hart og mikið, en það eina, sem þeim bar
í raun og vem á milli, vora siðferðilegar
hugmyndir um það, hvort þrælahald
væri rétt eða rangt. Lincoln lýsti því yfir,
að hann afneitaði algerlega ásökunum
Douglas um að hann giftist svertingja-
konu, svo og öllum hugmyndum um
jafnrétti:
Þessu hef ég þráfaldlega lýst yfir um
hinn siðferðilega þátt einan og sér, og
þetta ber að hafa í huga þegar við
setjum einhverju landi lög sem býr
ekki við það böl sem þrælahald er. Ég
hef aldrei látið í ljósi óþolinmæði
vegna þeirra kvaða sem sprottnar era
af tilvist svertingja á meðal okkar og
vegna þrælahalds þar sem það er fýrir
á meðal okkar. Engin regla er réttlát
önnur en sú sem byggist á siðferðileg-
um og altækum rétti.26
Það ætti að vera ljóst af framansögðu, að
Lincoln var ekki jafnréttissinni, þótt
hann teldi þrælahald stríða gegn siðferðis-
vitund sinni. Að hans dómi snerist þræla-
deilan um rétt og rangt. Aðeins fair
afnámssinnar voru jafnréttissinnar, örfair
þeirra, sem voru virkir í afnámsfélögun-
um. Lincoln var ekki einu sinni hrifinn
af afnámssinnum. Arið 1837 lýsti hann
því yfir opinberlega, ásamt starfsfélaga
sínum Dan Stone:
Þeir [undirritaðir, Lincoln og Stone]
telja að þrælahald sé bæði óréttlátt og
óskynsamlegt en áróður fýrir afnámi
þess auki á bölið fremur en dragi úr
þvi.27
Það var kannski ekki skrýtið, að góðum
stjórnmálamanni, eins og honum, þætti
þrælahald slöpp pólitík. Málið þvældist
endalaust fýrir. Það þvældist fýrir
flestum, því faum var stætt á því, að
þræta fýrir, að það væri einfaldlega ljótt að
fara svona með fólk. I bréfi, sem hann
skrifar Williamson Durley, árið 1845, í
tengslum við innlimun Texas í ríkja-
bandalagið, harmar hann, að menn láti
þrælahaldsmálið hafa of mikil áhrif á sig.
Hann dáist að mönnum, sem hafna
flokki sínum vegna stefnunnar í þræla-
málum, eins og Durley gerði, en reynir
samt að sannfera hann um, að hann fai
sínu frekar framgengt með því, að láta það
ekki ráða öllu.28
Rök Lincolns á móti þrælahaldi, eins
og annarra, vora siðferðilegs eðlis. En
málið leystist ekki og varð ekki leyst,
nema þrælahald yrði afnumið, vegna þess,
að menn vora sammála um flesta hluti,
sem það vörðuðu. Það var þessi „siðferðilegi
og altæki réttur“, spumingin um rétt og
rangt, sem þeim bar á milli. Um hann,
þennan rétt, var ekki hægt að semja, því
að þar er engan milliveg að finna. Sunn-
anmenn gátu hvorki sannfert Norðan-
menn um ágæti þrælahalds á efnahags-
legum forsendum, né með skírskotun til
yfirburðastöðu hvíta kynþáttarins, vegna
þess, að Norðanmenn vora sammála þvi
hvort eð var.
Lausnin
Abraham Lincoln er sá, sem mest hefur
verið þökkuð lausn þrælanna. Það var
hann, sem gaf út tilskipunina, sem leysti
þá úr tveggja alda ánauð. Honum virðist
hafa snúist hugur þegar hann íhugaði
betur líf þrælanna og hann hefur hætt að
trúa því, að líf þeirra væri „þolanlegt". I
ritum hans og ræðum má greina, hvemig
hugmyndir hans gegn þrælahaldi skýrast
smám saman. Upp úr 1850 virðist hann
vera búinn að gera upp hug sinn, þótt
hann telji það ekki innan valdsviðs alríkis-
stjómarinnar að afnema það í þeim ríkj-
um, þar sem það er enn. I ódagsettu
broti, rituðu með hans hendi, sennilega
frá seinni hluta 6. áratugarins, sést, að
hann er greinilega búinn að taka afstöðu.
Þar stendur:
Ef A. getur sannað - jafnvel svo
óyggjandi sé - að hann megi með
fullum rétti gera B. að þræl sínum,
hvers vegna getur B. þá ekki sannað
með sömu rökum að hann megi
hneppa A. í þrældóm? Þú segir að A.
sé hvítur en B. svartur. Það er sumsé
litaraftið sem ræður; sá ljósari hefiir rétt
til að þrælka þann dekkri, eða hvað?
En bíðum við. Samkvæmt þessari
reglu ættir þú að verða þræll fýrsta
manns sem þú hittir og er ljósari á
hörand en þú. - Þú átt ekki við
litaraftið í bókstaflegum skilningi? Þú
átt við að hvítir menn séu vitsmumlega
fremri svörtum og hafi því fullan rétt
til að gera þá að þrælum? Hægan aftur.
Samkvæmt þessari reglu ættir þú að
verða þræll fýrsta manns sem þú hittir
og er þér fremri að vitsmunum. En
þetta er spuming um hagsmuni,
segirðu þá; og ef þú getur sýnt fram á
að það sé þinn hagur þá hefurðu rétt til
að hneppa annan mann í þrældóm.
Gott og vel. Ef hann getur sýnt fram
á að sér sé hagur í því þá hefúr hann
rétt til að gera þig að þræl sínum.2'4
Svo skall á stríð. Árið 1861 klufú Suð-
urríkin sig frá Norðurríkjunum og sögðu
sig úr ríkjabandalaginu, vegna þess, að
þau vora farin að óttast mjög um sinn
hag, sérstaklega varðandi þrælahaldið.
Afiiámssinnar norðursins vildu, að mark-
mið stríðsins yrði að frelsa þrælana í suðri.
Lincoln vildi, á hinn bóginn, ekki hætta
einingu ríkisins og óttaðist, að þau ríki,
sem héldu þræla, en voru samt á bandi
einingarsinna í stríðinu, fýndist þau hafa
verið svikin ef þrælamir yrðu frelsaðir.
Afnámssinnar álitu að stríðið væri þræla-
stríð; þrælahald hafi verið ástæðan fýrir því
og yrði ástæða fýrir öðra stríði nema það
yrði lagt af. Mannafla vantaði og margir
þrælar straku og gáfu sig fram við her
Norðurríkjanna. Hvað átti að gera við þá?
Hvers vegna ekki að nýta mannaflann í
orrustumar?'" I maí 1862 var birt álykt-
110 SAGNIR