Sagnir - 01.06.1993, Page 116

lítið gefnir fyrir að segja meiningu sína á
hlutunum, eða yfirleitt að vera að túlka
atburði eða orsakasamhengi of mikið.
Þessa blindu hafa síðan seinni tíma
sagnffæðingar fengið i arf. Þeir hafa talið að
konur hafi haft litla pólitíska þýðingu -
allavega hafa þær ekki verið taldar með í
stjórnmálasögunni. Rannsóknir i
kvennasögu hafa hins vegar leitt í ljós að
konur höfðu áhrif og nutu pólitiskra
valda i Evrópu á ármiðöldum.3 Hugsunin
á bak við þjóðveldið var valdajaínvægi
bæði innan ætta sem utan. Ég hef bent á
að konur stóðu vörð um þessa hugsjón -
þær báru hag ættmenna fyrir bijósti og
reyndu að stilla til fiiðar innan ætta, og í
deilum á milfi ætta vom þær líka á verði
- þær fylgdust greinilega með að ætt-
menni þeirra héldu sæmd sinni og virð-
ingu. Þetta hlutverk kvenna var karl-
mönnum ekki algjörlega hulið - þeir
segja bæði frá afikiptum kvenna innan
fjölskyldu og t.d. þegar þær eggjuðu
karla til hetjudáða. Vegna þess að menn á
12. og 13. öld töldu ekki að konur væm
aðilar að pólítískum átökum - vom þær
settar í nefndir með klerkum, ábótum og
biskupum t.d. við sáttagerð og ákvörðun
um greiðslu bóta. A þennan hátt nutu
konur bæði óformlegra opinberra valda,
og formlegra valda sem húsfreyjur.4
Antoine Prost franskur félagssögu-
fræðingur hefur nýlega skrifað uppbyggi-
lega grein er birtist í Thc Historical
Joumal. Þar lítur hann yfir farinn veg í
félagssögurannsóknum þarlendra, og
segir að afleiðing heimspeki Foucault hafi
orðið sú að sagnfiæðingar hafi orðið að end-
urmeta “every historical statement to
find the hidden meaning behind the
explicit one.”5
Þetta em ágætis orð að hafa í huga við
heimildarýni í kvennasögu rannsóknum.
Að minnsta kosti ætti hugmyndin að
minnka hættuna á heimildablindu - sem
viða gætir jafnvel hjá þeim lærðustu og
bestu fræðingum, um önnur málefni en
stöðu kvenna. Dæmi um þetta má finna
hjá Christopher Brooke kirkjusögufræð-
ingi. Hann segir að hið veraldlega samfe-
lag í Evrópu hafi fyrst og fremst verið
mótað af körlum. Um hafi verið að ræða
feðraveldi.6 Þó svo geti virst af heimild-
um að karlmenn hafi verið alls ráðandi, er
ekki sjálfgefið að veldið hafi verið algjört.
Það verður að rýna í bæði hugtakið og
heimildatextann áður en fárið er að álykta
um vald karla og kvenna. Og jafnvel þó
að við höfum komist að þeirri niðurstöðu að
feðraveldi hafi verið ráðandi á miðöldum,
þá gefur það ekki í sjálfu sér nægjanlegan
gmnn til að við getum afgreitt stöðu
kvenna með því orðinu einu. Við verðum
að skýra hver var þýðing kvenna innan
þessa veldis og þátttaka á hverjum tíma.
Hlutverk sagnfiæðinga er að skilja og
skýra, en ekki að dæma. Þeir sem fast við
kvennarannsóknir og gleyma að
staðnæmast við merkingu hugtaka og
tengsla þeirra við rannsóknarverkefhið,
falla oft í þá gryfju að telja að konur eigi
íninna erindi inn í sagnfræðirit en karlar.
Þessi skoðun á sér hins vegar litla sögu-
lega skírskotun. Kyn rétt eins og stétt, er
bæði þjóðfelagslegur og sögulegur hópur
með mismunandi pófitísk, felagsleg og
efnaleg réttindi.
Leiðin til miðalda
Því hefúr verið haldið fram að íslenska
bændasamfelagið hafi verið tiltölulega
kyrrstætt um aldir og er þá oft miðað við
almenna lifnaðar- og fiamleiðsluhætti.
Líklega gemm við sjálfkrafa ráð fýrir að
staða kvenna hafi breyst tiltölulega lítið
frá lokum þjóðveldistímans og ffarn á síð-
ustu öld, er til landsins fóm að berast
borgaralegir hugmyndastraumar, sem
áttu eftir að kollsteypa íslensku torfbæjar-
menningunni.
Hafa ber þó í huga að þó að moldin
hafi um aldir verið helsta byggingarefhið
þá þarf að stinga margar skóflustungur
áður en komið er niður á miðaldabæinn er
hýsti til dæmis Solveigu Sæmundsdóttur
á Sauðafelli. Fomleifafiæðingar em með-
vitaðir um að fjarlægja þarf mikið af jarð-
lögum áður en þeir koma niður á hina
elstu byggð á hverjum stað. Sagnfræðingar
þurfa að geta gert hið sama á vissan hátt.
Munurinn er bara að í staðinn fyrir
moldarlög þurfá sagnfiæðingar að losna úr
viðjum eigin hugsunar, nokkurskonar
hugmyndalaga, en þau geta verið
misjafnlega þykk.
Byrja þarf að huga að þeim pólitíska
bakgmnni sem allar kvenna- og kynferð-
issögurannsóknir em skropnar úr, nefni-
lega jafnréttisbaráttu kynjanna. Hvort
sem að þeir er sinna kvennarannsóknum
em meðvitað eða ómeðvitað að berjast fýrir
málstaðnum, þá em þeir sprottnir upp úr
þessum jarðvegi og því mikilvægt að
reyna meðvitað að aðskilja viðfángið ffá
þeim pólitíska hvata er liggur að baki.
Rýna þarf í þær þjóðfélagslegar
breytingar er átm sér stað á síðustu öld og
staðnæmast við borgaralega hugmynda-
fræði er var að vakna í lok 19. aldar og
fýlgifiskum hennar, svo sem hugmynd-
inni um aukin mannréttindi bæði til
handa konum og lægri stéttum. Þrátt
fýrir að konur hafi ekki notið formlegs
jafnréttis á við karla og þeir að öllum lík-
indum verið ráðandi öfl á heimilum sín-
um, þá útilokar það ekki að konur hafi
líka getað haft viss völd yfir körlum. Það
er því gjörsamlega óhæft að líta á mið-
aldatexta út frá borgaralegu sjónarmiði
um jafnrétti þegnanna. Miðaldaþjóðfelag
var nefnilega þjóðfelag með ólík réttindi
og skyldur fýrir fijálsa og þræla, vinnu-
hjú og húsbændur, þingmenn og goða,
konur og karla. Ef við ætlum að skýra
þetta samfelag verðum við að skoða það út
frá öðmm mælistikum en jafnréttishug-
sjón 19. og 20. aldar. Það jaðrar við sögu-
fölsun að yfirfæra hugsun okkar aldar
aftur á bak á miðaldir. Að sama skapi not-
um við ekki upplýsinguna, í 17. og 18.
aldar merkingu, við greiningu á 12. og
13. öld.
A leið okkar niður á miðaldagólfið
þurfhm við að losa hugann við gamla tíð-
aranda, t.d. upplýsingastefnu, píetisma
og hverskonar lútersku. Hér spira ekki
lengur sömu tumar á móti himneskum
guði og gerðu á miðöldum. Og þar sem
íslenskri trú hefhr verið snúið upp á lút-
ersku, hefur vitundin um kaþólskar mið-
aldir með sínum heiðnuskomu blæbrigð-
um, brenglast meira en ella.
En eftir að hafa grafið okkur niður til
miðalda og fjarlægt þau lög sem tilheyra
öðrum öldum má byrja að skafa upp úr
miðaldagólfinu og vonast til að það sem
við sjáum verði ekki túlkað eingöngu á
forsendum yngri laga. Og hér er ekki
boðuð sú trú að hægt sé að endurgera
fortíðina í öllu sínu veldi, heldur bara
verið að minna á grundvaUarvinnureglur í
sagnfiæði. Sérstakrar aðgátar er þörf í
kvennasögu, bæði vegna pófitískra og
tilfinningalegra tengsla hennar við samtíð-
ina. Það er vandasamt verk að skýra af
hveiju konur hafa ekki sama sess í
sögunni og karlar, en orsakimar liggja
m.a. í sögulegri og pólitískri þróun.
Brýnt er þó að hafa í huga að kvennasaga
er ekki bara saga kvenna, og ef ævi
kvenna reynist hafa verið aumari en
karla, þá þarf að skýra það og þá
114 SAGNIR