Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 121

ur. Trúariðkanir urðu að helstu tilbreyt-
ingu og skemmtan hvers heimilis. “Jóla-
hald var ekki teljandi og mesta skemmt-
unin var að hlusta á húslestrana og syngja
sálmana.”5
Konur voru þó þakklátar fyrir trúna
og sinn guð, því trúin veitti þeim styrk í
erfiðri líÉbaráttunni. Trúarinnlifunin var
þó mismikil. Olína Jónasdóttir var á
æskuárum sínum vinnukona á bæ
nokkmm þar sem húsmóðirin var mjög
alvörugefin kona.
Hún bar mikla lotningu fyrir Guðs
orði og var trúuð kona. Ég held henni
hafi fúndist syndsamlegt, að fólk væri
kátt, því að ef það kom fyrir, að hún
hlægi, reyndi hún að láta sem minnst
á því bera og sagði þá oft: ”Guð fyrir-
gefi mér hláturinn. ”Ég held, að hún
hafi viljað vanda alla sina breytni.”6
Viðhorfin til kvenna á þessum tíma
vom líka þau að þær áttu að vera guð-
hræddar og auðmjúkar. Ef konur vom
ekki sanntrúaðar gat jafhvel svo farið að
þær efiiðust um eigin geðheilsu og sálar-
styrk líkt og Ingunn Jónsdóttir. Helgi
nokkur fróði hafði verið um kyrrt á heim-
ili hennar nokkum tíma og lesið hús-
lestrana á kvöldin, upp úr guðsorðabók-
urn Péturs. Skyndilega vildi hann fara
og gaf þá skýringu að hann þyldi ekki
húslestrabækur heimilisins. Fyrir Ing-
unni var það eins og “læknislyf fyrir
sjúka sál” að heyra þetta.
Aldrei hafði mér komið til hugar fyrr,
að leyfilegt væri að efast um neitt, sem
stæði í húslestrarbókunum. En eftir
þetta fór mér að skiljast, að þær
mundu vera misjafnar og ófull-
komnar eins og önnur mannaverk ...
enn í dag get ég viknað af meðaumk-
un með sjálfri mér, að sitja undir hús-
lestrum dag eftir dag, hungmð og
þyrst í fræðslu, og fa eintóma steina
fyrir brauð.”7
Þó trúin hjálpaði konum til að sigrast
á þraumm daglegs lífs, varð hún til þess
að halda þeim niðri á öðmm sviðum. Lest-
ur þótti elcki við hæfi kvenna nema lest-
ur guðsorðabóka. Sú kona var ekki búleg
sem lá í bókum. En allar konur áttu að
vera sanntrúaðar og ala böm sín upp í
góðum siðum.
Einnig var kynlíf utan hjónabands
syndsamlegt samkvæmt kristnum siða-
boðskap. Böm getin í “synd” vom
þannig ástæða til fordæmingar á konum
þeim sem leiðst höfðu af vegi sannkristins
siðferðis. Það gerðist síðast árið 1820 að
prestur leiddi dóttur sína til hreinsunar í
kirkju eftir að hún hafði syndgað og getið
bam með vinnumanni á bænum. Var
hún fóstnuð öðmm fyrir. Systir hennar
lýsir atburðum í bréfi til unnusta sins.
Ljóst er að henni þykir framkoma prests-
ins, föður þeirra ósanngjöm. Hún veltir
fyrir sér hvemig unnusti Sigríðar sysmr
sinnar muni taka þessum fregnum.
Skyldi hann þá vilja hætta og uppgef-
ast við þetta? Mér þykir hún ennþá
fúllgóð handa honum, hvað sem hon-
um þykir ... I fyrsta sinnið þegar hún
fór til kirkju, sagði faðir minn henni að
siqa í krókbekk, eftir að hún átti
bamið, og svo þegar búið var að blessa
fyrir altarinu, kaUar hann upp með
mikið voldugri raustu, en þó klökkri
og skjálfandi, til safnaðarins og segist
biðja það forláts vegna síns bams á
hneykslinu því, sem því hefði á orðið,
sem öllum kunnugt væri, og svo
fram eftir því."
Þannig var trúarboðskapur notaður sem
félagslegt taumhald á konum í íslensku
þjóðfelagi síðustu aldar. Þær tóku gjaman
undir þennan söng guðsótta og undir-
gefni með því að framlengja trúarhita yfir
til næsm kynslóðar. Það var heldur ekki
auðvelt að lyfta sér upp yfir trúarofsann
því aUt mannlífið var af honum litað, eins
og sést á þessari lýsingu Ingunnar Jóns-
dóttur.
Osköp sat fólkið með miklum alvöm-
svip, meðan lesið var (húslesmr);
stundum tárfeUdu sumar stúlkumar.
Það var þó ekki mikið hjá því, sem
grátið var í kirkjunni, einkum þegar
femit var og svo á stórhátíðum; - þá
tók nú í hnjótana. Sérstaklega man
ég eftir tveimur konum, sem grétu
svo mikið, að tárin streymdu án afláts
niður í kjölm þeirra og ekkinn heyrð-
ist um aUa kirkjuna. Þessi guðsdýrkun
var ekki til þess fallin að auka lífsgleð-
ina, sem ekki var von, þegar
djöfuUinn” gekk í kring eins og
grenjandi ljón, leitandi að þeim, sem
hann fengi uppsvelgt.”1'
Það er eins og hugmyndin um erfðasynd-
ina sé nokkuð kirfilega fest í hugskoti 19.
aldar konunnar. Hún lítur á sig sem
synduga og á því aUt sitt undir náðugum
guði. Lítum t.d. á ljóðjúlíönu Jónsdóttur,
„Þegar jeg lá veik”.
Náðugi Faðir! nú til mín
náðugum augum renndu;
náð þína aumri nú mjer sýn
af náð í bijóst’ um kenndu
synduga ambátt, sem að hjer
sannlega væntir góðs af þjer,
henni hjálpræði sendu!"’
Guðsótti kvenna fór þó minnkandi eftir
því sem leið á öldina. Við sáum á lýsing-
um Ingunnar og OKnu að þeim var ekk-
SAGNIR 119