Sagnir - 01.06.1993, Page 129

þekkileg grein, lipurlega skrifuð og laus
við derring.
Hins vegar þótti mér frásagnaraðferð
höfundar varla viðeigandi. Þorgerður býð-
ur lesendum í tímaferðalag, að því er virð-
ist huggulega sunnudagsferð og í upphafi
leggjast ferðalangar fýrir í laut og virða
fýrir sér 15 ára albanskan dreng skjóta
nágranna sinn til dauðs! Og ég hefi inn-
byggt vamarkerfi gegn kumpánlegum
sögumönnum, sem segja „nú fömm
við...“ eða „við gefhmst ekki upp...“;
„Við þurfúm ekki að leita lengi...“ Og
mér líður eins og samsærismanni þegar
kemur að: „Eftir Laxdæluferðina hefur
tilgáta okkar um hefndaruppeldi fengið
byr undir báða vængi og er nú á góðri leið
með að verða að kenningu.“!
Kenning Þorgerðar eða tilgáta sem
hún kallar svo er annars sú, að á bak við
flest víg Islendingasagna leynist móðir í
hefndarhug. Þetta styður hún fjölmörg-
um dæmum, þ.á.m. um móður Egils,
sem lagði að syni sínum að höggva mann
og annan, Þorgerður Egilsdóttir eggjar
syni sína gegn Bolla Þorleikssyni og
Guðrún Osvífursdóttir svarar í sama ht.
Fleiri mæður em leiddar fram á sögusvið-
ið, mis-blóðþyrstar.
Dálítið þykir mér höfundurinn fara
offari í leit sinni þegar líður á greinina.
Til dæmis er ekki sérlega sannfærandi að
„móðurskortur“ Gísls Illugasonar, sem
vó föðurbana sinn í Noregi án þess að
vera til þess eggjaður af móður skv. þætt-
inum, stafi af „knöppum stíl sögu-
manns“. Og þegar Droplaug letur syni
sína að leita hefnda hvíslar „lítill púki“ að
höfundi, að e.t.v. fýlgi ekki hugur máH.
Það er ekki endilega víst að ævinlega hafi
þurft hefndarríka móður til að synir
hefndu víga; hefndin var einfaldlega
skylda sérhvers þess, sem vildi standa
vörð um sæmd ættarinnar ef hann taldi
sig á annað borð hafa einhvem ættarheið-
ur að verja. En Þorgerður tekur raunar til
dæmi um mæður sem löttu syni sína
fremur en hitt. Allt þetta breytir þó
vissulega ekki þeirri niðurstöðu, að konur
í efri stéttum höfðu mikil áhrif á karlana
sem í orði kveðnu höfðu völdin, og beittu
ýmsum brögðum til að ná sínu fram.
„Fáðu Eskimóanum aftur
skautana sína!“
Eggert Þór Bemharðsson skrifar hressi-
lega grein í blaðið: lceland. Saga af kvik-
mynd. Eggert er einn af lærifeðrum sagn-
fræðinemanna og bera skrif hans ýmis
merki, að hann er gamalreyndur í Sagna-
hópnum. Umfjöllunarefni hans er ann-
ars dæmalaus viðkvæmni íslendinga þeg-
ar verið er að gera gys að þeim í útlönd-
um. Myndin lceland með Sonju Heine í
aðalhlutverki er þar eitt dæmi, en hún
var fmmsýnd árið 1942. Þar fengu Is-
lendingar herfilega útreið og létu við-
brögðin hérlendis ekki á sér standa. Með-
al annars létu menn í veðri vaka, að sú
mynd sem dregin væri upp af landi og
þjóð ógnaði dýrmætum viðskiptasam-
böndum Islendinga í Ameríku. Kvik-
myndin Iceland hreyfði með öðrum orðum
svo við Islendingum að utanríkisráðuneytið
tók í taumana, og Thor Thors sendi-
herra var fálið að sjá til þess að sýningar
kvikmyndarinnar yrðu hindraðar eða
henni breytt.
Eggert getur sér þess til að ástæðan
fýrir þeim þungu áhyggjum sem Islend-
ingar höfðu af áhrifum myndarinnar stafi
af því hversu mótandi áhrif amerískar
kvikmyndir höfðu á þeirra eigin hugar-
heim. Mér er þó nær að halda að hér hafi
gamli smáþjóða-komplexinn ráðið ferðinni
á nákvæmlega sama hátt og hann gerir
stundum enn i dag þegar við erum ósátt
við umfjöllun um Island og Islendinga
erlendis.
Trúlega hafa íslendingar þó verið sér-
staklega viðkvæmir á þessum árum. Þeim
fannst pínulítið óþægilegt að hafa útlend-
an her í landinu og innst inni hefur það
trúlega nagað samviskuna að blóðsúthell-
ingamar skyldu færa landinu hina mestu
velsæld. Landsmenn voru að búa sig
undir lýðveldisstofnun og þóttust geta
staðið á eigin fótum á vettvangi þjóðanna.
Mér koma í hug mörg dæmi frá þessum
ámm, áþekk kvikmyndinni Iceland:
Daninn Gothfredsen, sem skrifaði óhróð-
ur um Islendinga í bresk blöð og úr varð
dómsmál, greinar, sem Snæbjöm Jóns-
son skrifaði í Spectator og uppskar höf-
undurinn morðhótanir fýrir, uppþot
vegna ummæla tveggja islenskra stúlkna,
sem skýrðu fiá því í viðtali við bandarísk-
an blaðamann, að amerísku dátamir væm
sætir og að þær gætu bara vel hugsað sér
að giftast amerískum hermanni
(„himneskir brúðgumar“ kallaði Alþýðu-
blaðið dátana á eftir!).
Efniviðurinn er náttúrulega kjörinn í
skemmtilega tímaritsgrein og Eggert
lukkast vel að koma fjaðrafokinu hér
heima til skila. Hann styður fiásögnina
traustum heimildum, þeirra á meðal
bandarískum gögnum, s.s. greinargerð
Hays-stofnunarinnar; kvikmyndahand-
bókum af ýmsu tagi, og jafnvel er að
finna í heimildaskránni sjónvarpsþátt og
kvikmynd.
„Konur eiga að vera mæður“
Baráttan fýrir ýmsum réttindum kvenna,
kosningarétti, rétti til menntunar og
embætta, hefhr verið sagnffæðingum,
ekki síst kvenkyns sagnfræðingum, ákaf-
lega hugleikin undanfarin ár og kemur
því fatt orðið á óvart í þeim efnurn. Um
þessa baráttu á þingi fjallar einmitt grein
Unnar Karlsdóttur, „Konur eiga að vera
mœður“. Það hefur verið lenska að segja
þessa sögu þannig, að taka sérstaklega út
það sem kemur nútímamanninum, sem
álítur t.d. kosningarétt kvenna sjálfsagðan
hlut, spánskt fýrir sjónir og jafnvel annað
sem verður beinlínis hlægilegt í máli
þingmanna. Frá þessari venju víkur
Unnur lítt, enda er því ekki að neita, að
oft varð þessi umræða ákaflega spaugileg.
Dæmi um slík spaugilegheit er t.d.
málflutningur Jóns Þorkelssonar, en af
honum má ráða að andstaða þingmannsins
við kvenréttindin stafi öldungis ekki af
fordómum né illsku í garð kvenna heldur
föðurlegri ást til þeirra!; með fiumvarpinu
sé verið að neyða upp á þær einhverju
sem verði þeim einungis að meini!
Unnur er dágóður sögumaður; í upp-
hafi máls minnir hún á að réttur kvenna
til að ganga að kjörborði svo eitthvað sé
SAGNIR 127