Sagnir - 01.06.2001, Síða 76

andi orðræða hefur tekið á atburðunum sem áttu sér
stað í New York og Washington 11. september 2001
- annað dæmi er helförin sem alltof oft er álitin ein-
angraður svartur blettur á glæstri framfarasögu vest-
rænnar menningar. Benjamin ræðst í skrifum sínum
gegn þessari söguskoðun sem hvílir á orðræðu vald-
hafa og þar með trúnni á framfarir. Hann telur að til
þess að nálgast hinn liðna tíma verðum við að nálg-
ast þau brot sem fortíðin hefur skilið eftir, t.d. í formi
bréfa, einstakra hluta eða ljósmynda. Það er í gegn-
um heimildir af þessu tagi sem hann nefnir „díalek-
tískar myndir“ sem við eigum möguleika á að komast
inn fyrir þá opinberu orðræðu sem stjórnast af vald-
hafa samfélagsins hverju sinni. Þessi fortíðarbrot
veita okkur með öðrum orðum annars konar aðgang
að liðnum tíma en heimildir valdhafanna og sá að-
gangur krefst þess að við sýnum fjölbreytileika for-
tíðarinnar meiri virðingu en hinar opinberu heimildir
gefa kost á. Sem díalektískar myndir leitast persónu-
legar heimildir ekki við að einfalda veruleikann
heldur krefjast þær þess að sagnfræðingurinn sem
vinnur með þær beri virðingu fyrir því sem er flókið
og ef til vill óútskýranlegt. Persónulegar heimildir
draga athyglina að hinu flókna sambandi fortíðar og
samtíðar sem endurspeglast í vinnu sagnfræðingsins.
Um leið og þær segja okkur að eitthvað hafi átt sér
stað þá gefa þær til kynna að þetta eitthvað verði
aldrei endurskapað, heldur aðeins endurtúlkað. Þetta
er að mínu viti það sem gerir persónulegar heimildir
jafnaðlaðandi og raun ber vitni og það er einnig þess
vegna sem ég forðast að stilla því sem gerir þær erf-
iðar viðfangs upp sem göllum þeirra.
Hver voru þín fyrstu kynni af
persónulegum heimildum?
Mín fyrstu kynni af persónulegum heimildum voru í
Mannkynssögu II hjá Guðmundi Hálfdanarsyni og
Önnu Agnarsdóttur en þar voru persónulegar heim-
ildir m.a. notaðar til að veita nemendum innsýn í líf
evrópskra aðalskvenna. Þá strax áttaði ég mig á því
að persónulegar heimildir hafa upp á margt að bjóða,
meðal annars vegna þess að innan þeirra rúmast bæði
hin opinbera orðræða eða orðræða valdhafanna í
samfélaginu og orðræða hinna undirokuðu, t.d. orð-
ræða kvenna. Það var þó ekki fyrr en ég fór sjálf að
handleika og vinna markvisst með persónulegar
heimildir í áðurnefndu námskeiði, Mannkynssögu II,
sem heimildagildi þeirra varð mér raunverulega ljóst
og þá í samhengi við þær aðferðafræðilegu spurn-
ingar sem þær kalla á.
Telur þú nauðsynlegt að vekja athygli almennings á
frumheimildum eða persónulegum heimildum með
útgáfu bókaflokksins og ef já þá af hverju?
Ég tel mjög mikilvægt að sem flestir þjóðfélagsþegnar
geri sér grein fyrir því að mannkynssagan er ekki
aðeins saga valdhafanna. Hlutirnir gerast ekki aðeins
á ytra yfirborði samfélagsins. Sú saga sem býr í
hugsun og athöfnum hvers einstaklings er hluti af
sameiginlegri sögu samfélagsins. Athafnir einstak-
lingsins eru viðhorfsmótandi, bæði fyrir samtíma
hans og framtíðina. Ég tel að það sé mjög mikilvægt
og ef til vill nauðsynlegt hverju þjóðfélagi sem vill
viðhalda eða stuðla að virku lýðræði þegna sinna, að
hver og einn samfélagsþegn líti ekki á sig sem lítið peð í valda-
tafli þeirra sem valdið hafa heldur líti á sjálfan sig sem virkan
þátttakanda í sögunni.
Hverjum manni er hollt að vita að sannleikurinn, hvort sem
er um fortíðina eða eitthvað annað, er ætíð háður ákveðnu kerfi
sem rannsakandinn gengur út frá. Við vitum hversu hættulegt
það getur orðið þegar fjölmennur hópur fólks treystir öðrum
fámennum hópi í blindni. Þetta á við á öllum sviðum þjóð-
félagsins. Gagnrýnin hugsun er ætíð af hinu góða og því tel ég
mjög æskilegt, ef ekki nauðsynlegt, að sem flestir geri sér grein
fyrir því að sá sannleikur sem sagnfræðingurinn hefur fram að
færa er ætíð háður því samhengi sem hann er skoðaður í. Þetta
er einmitt sá þáttur í sagnfræðinni sem frumheimildaútgáfa af
hvaða tagi sem er beinir sjónum fólks að.
Davíð Ólafsson tók saman bókina Burt - og meir en bæjarleið.
Dagbœkur og persónuleg skrifVesturbeimsfara á stðari bluta 19.
aldar ásamt Sigurði Gylfa Magnússyni. Bókin kom út í ritröðinni
Sýnisbók íslenskrar alþýðumenningar árið 2001 og er fimmta
bókin sem kemur út í ritröðinni.
Hver var tilurð bókarinnar Burt - og meir en bœjarleið?
í stuttu máli kom upp úr dúrnum í samræðum við ritstjóra
Sýnisbókanna að til væri nokkur fjöldi dagbóka vesturfara sem
gætu hentað vel sem efniviður sýnisbókar. Þannig væri tekin
örlítið ný stefna í útgáfunni þar sem fyrri bækur höfðu fjallað
um einn eða örfáa einstaklinga en hér væri dregið fram sögulegt
viðfangsefni með vitnisburði margra einstaklinga með áherslu á
ólíka upplifun og reynslu þeirra. Á um tveggja ára vinnslutíma
frá hugmynd til útgáfu tók þessi grunnhugmynd á sig mynd,
ákveðið var að einblína á misserin í kringum flutningana
sjálfa, viðskilnaðinn, ferðina og aðkomuna að nýjum heimi
vestan hafs.
Auk þess að búa frumheimildirnar til útgáfu skrifuðum við
Sigurður Gylfi hvor sinn inngangskaflann þar sem fjallað var
um stöðu vesturferðanna í samtímanum, sögulegt baksvið
þeirra, persónulegar heimildir og reynslu þess fólks sem í bók-
inni birtast.
74