Sagnir - 01.06.2001, Page 121

En hvað gera svo tónlistarfræðingar? í heimi tónlistarfræð-
ingsins er tónlistin sjálf miðlægur punktur, sem og það menning-
arlega, fagurfræðilega og heimspekilega umhverfi sem býr að
baki henni. Tónlistarfræðingurinn getur nálgast þetta höfuðvið-
fangsefni sitt frá ólíkum sjónarhornum. Með því að rannsaka
allar heimildir tiltekins tónverks (t.d. hinar ýmsu uppskriftir að
messum fimmtándu-aldar tónskáldsins Dufay) og byggja fræði-
lega útgáfu af verkinu á þeim rannsóknum er tryggt að tónlist-
armenn geti flutt tónlistina sem um ræðir. Þetta hefur verið eitt
af höfuðviðfangsefnum tónvísindamanna alla tíð og er enn. En
þegar þessu verki er lokið tekur við ekki viðaminna verkefni
sem er að fjalla um tónlistina sem slíka og hvernig hún er sett
saman. (Tónlistargreining, e. Music Analysis; Music Theory).
Þá þarf að skoða hvernig tónlist Dufays er ólík eða sambærileg
tónlist samtímamanna eins og Busnois, o.fl. Síðan tekur við það
sem lýtur að sögu verksins og tónskáldsins sem samdi það. Tón-
listarfræðingar hafa allt frá fyrstu tíð reynt að tengja saman ævi
og verk tónskálda í þeirri trú að með því að skilja samhengi
verkanna innan æviverks höfundarins sjálfs megi öðlast gleggri
sýn á tónlistina sjálfa og þá þróun sem þar á sér stað. Ekki hefur
þó ávallt tekist vel til hvað þetta varðar, a.m.k. ekki í fyrstu
atrennu. Ævisaga Bachs eftir Philipps Spitta var mikið tíma-
mótaverk sem kom út í þremur bindum á árunum 1873-80.
Spitta hafði kynnt sér tónlist Bachs af mikilli vandvirkni og
þótti ekkert eðlilegra en að ætla að Bach hefði samið metnaðar-
fyllstu verk sín - yfir 300 kirkjukantötur (rúmur þriðjungur
þeirra hefur glatast síðan) - á síðustu æviárum sínum, um 1745-
50. Þannig gat hann túlkað verkin sem glæsilegan hápunkt á
stórbrotnu lífsstarfi. Það var ekki fyrr en um 1960 sem nákvæm
vatnsmerkjarannsókn á handritum Bachs leiddi í ljós hið gagn-
stæða. Kirkjukantöturnar voru nærri allar samdar á fyrstu árum
Bachs í embætti Tómasarkantors í Leipzig (um 1723-1726),
og eftir 1730 settist Bach svo að segja í helgan stein hvað
varðaði tónlist fyrir kirkjusamkomur en helgaði sig þess í
stað verkum eins og Goldberg-tilbrigðunum, Fúgulistinni og
H-moll messunni.
Það sem helst vakir þó fyrir tónlistarfræðingum er að ljúka
upp dyrunum að „viðbótarvídd samhengisins“ - að setja tónlist
og tónsköpun í samhengi jafnt í stóru sem smáu. Þetta krefst
mikillar þekkingar á sem flestum verkum tónbókmenntanna,
enda þarf tónlistarfræðingurinn að geta vitnað í hundruð verka
máli sínu til stuðnings. Aðeins þannig getur hann fært gild rök
fyrir því að áhrifa Gregorsöngs gæti í tónlistarsögunni allt fram
á daga Mozarts (sem vitnar í meira en þúsund ára gamalt
sálmtón í síðasta verki sínu, ófullgerðu Sálumessunni í d-moll),
eða bent á að Beethoven hóf tónsmíðaferil sinn með píanótríói
(op. 1 nr. 3) sem hefst með „stolnu“ stefi úr klar-
inettutríói eftir Mozart en sem fær auðvitað gjörólíka
meðferð í höndum þessara tveggja höfuðmeistara.
Eða sýnt fram á að í Hljómsveitarkonsert Bartóks frá
1945 gerir hann óspart grín að sjöundu sinfóníu
Shostakovich sem samin var tveimur árum áður og
naut gífurlegra vinsælda sem túlkun rússneska tón-
skáldsins á þrautseigju Leníngrad-búa í umsátri síð-
ari heimsstyrjaldarinnar. Jafnvel Jón Leifs, sem þykir
hafa fetað fremur ótroðnar slóðir í tónsköpun sinni,
var ekki yfir það hafinn að vitna í önnur tónskáld í
verkum sínum. Upphaf Sögusinfóníunnar er svo að
segja bein tilvitnun í Coriolan-forleik Beethovens.
Viðfangsefni tónlistarfræðinnar eru ærið mörg og
fjölbreytt og hér hefur auðvitað ekki verið nema tæpt
á örfáum.\ En þrátt fyrir þetta hefur fagið aldrei náð
fótfestu á íslandi þótt ekki hafi það verið óþekkt með
öllu (sbr. merkar rannsóknir dr. Róberts A. Ottós-
sonar á íslenskum kirkjusöng úr kaþólskri tíð). Þessa
vanrækslu er örðugt að skýra því að á íslandi eru
haldnir yfir þúsund tónleikar á hverju ári og flutt
verk eftir tónskáld frá ólíkum löndum og tímabilum.
Við slíkar aðstæður ætti tónlistarfræðin að vera
aufúsugestur til þess fallin að varpa ljósi á samhengi
og þróun í sögu tónlistarinnar, að skapa orðræðu um
hlutverk henar í mannlífinu og bregða ljósi á ólíkar
aðferðir tónskálda á ýmsum tímum við að búa til
listaverk úr tónum.
Vonandi verður stofnun tónlistardeildar við
Listaháskóla íslands til þess að bæta stöðu tónlistar-
fræða á íslandi. Tónlistarfræði er ekki fag sem þrífst
vel í einangrun hins akademíska fílabeinsturns,
því hún getur gagnast öllum þótt á ólíkan hátt sé. Öll
hlustum við á tónlist og öll verðum við fyrir einhverri
reynslu - hvort sem hún er vitsmunaleg, tilfinningaleg '
eða blanda af hvoru tveggja - við hlustunina. Sú
reynsla hlýtur að vekja forvitni og þeirri forvitni
getur tónlistarfræðin svalað með því að benda á
„viðbótarvíddina", samhengið milli tónverka,
tónskálda, flytjenda og áheyrenda, og dýpka þannig
skilning okkar og upplifun þær stundir sem við
dveljum í hinu undursamlega og að sínu leyti óræða
ríki tónanna.
119