Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Síða 28

VILHJÁLMUR ARNASON
inguna verða varanleg til lengri tíma litið. Lýðr-æðislegt samfélag nærist á vel
mennmðum borgurum og mikilvægara sé að hlúa vel að þeim en að dreifa
kröftum sínum í dægurumræðu.
Tvenns konar viðbrögð koma í hugann túð þessum málflutningi. I fyrra
lagi það að þótt hið þolinmóða ræktunarstarf sem skilar sér á löngum tíma sé
frumskylda okkar þá á sú skylda ekki að ýta hinum borgarlegu skyldmn
háskólakennara til hhðar nema síður sé. Eg tel mig hafa fært rök fyrir því að
rækjum við þær ekki sé ákveðin hætta á því að menningarlegum og félags-
legum skihTðum ffæðastarfs hraki og þannig dragi úr möguleikum háskóla-
kennara til að sinna frumskyldu sinni. Þar með er jafnframt líklegt að þau öfl
styrkist sem koma í veg fyrir að frækom menntunarinnar falli í frjóan jarð-
veg í samfélaginu og ræktunarstarfið skili minni árangri en efla. Því mætti
segja að vanræld háskólakennari borgaralega skyldu sína þá bregðist hatm
óbeint faglegum skyldum sínum tdð fræðin og nemenduma. Það kann líka
vel að vera að fræðimenn ofrneti flæði hugmtmda sinna til samfélagsins og
þeir þurfi að beita sér á mun fleiri tdgstöðvaim en innan háskólanna til að
bæta ræktunarskilyrðin fruir boðskap fræðilegrar hugsunar.
Sú staðhæfing að lýðræðislegt samfélag nærist á vel menntuðum borg-
urum felur í sér að menntun þeirra geri þá ekki einungis færa um að stunda
þær ffæðigreinar eða þau störf sem háskólakennslan býr þá undir heldur
veki hún nemendur líka til meðvitundar um ábyrgð sína sem borgara í
lýðræðissamfélagi. I lögum um leikskóla, grunnskóla og ffamhaldsskóla er
talað um að námið skuli leggja grundvöll að því að börn verði sjálfstæðir,
hugsandi, virkir og ábyrgir þátttakendur í lýðræðisþjóðfélagi. Ef til vill
þyxftí að hafa sambærilegt ákvæði í lögum um háskóla - þótt þetta hafi
verið óskráð viðmiðun háskólastarfs um langan aldur. I þessu samhengi
skiptir líka máli að Háskóli Islands er þjóðskóli, rekinn af opinberu fé, með
ríkar skyldur við samfélagið. Þar með er ekki endilega sagt að háskóla-
kennarar séu sjálfir Hrkir þátttakendur í lýðræðisþjóðfélagi, svo sem með
blaðaskrifum eða útvarpserindum. En slíkt ákvæði mjmdi fela í sér hvatn-
ingu til háskólakennara um að rækta með sjálfum sér og nemendum sínmn
gagnrýna hugsun um notkun þekkingarinnar í samfélaginu. Að öðrurn
kosti er hætt við því að vísindaleg þekldng og þjálfun nýtist öðru fremux
sem framleiðsluöfl til aukins hagvaxtar, reiðubúin til að þjóna þeim sem
best býður. Ég álít að þess konar hugsun hggi yfirleitt að baki þeirri stað-
hæfingu að menntun sé besta fjárfestingin.
Réttnefnd menntun verður ekki slitin úr samhengi við hugsun um það
í hvaða skyni þekkingin er notuð og hvaða áhrif hún hefur á samfélagið.
26