Frjáls verslun - 01.10.2006, Blaðsíða 22
22 F R J Á L S V E R S L U N • 1 0 . T B L . 2 0 0 6
FORSÍÐUGREIN
Samkvæmt heimildum Seðlabankans jókst flæði beinna erlendra
fjárfestinga milli áranna 1997 og 2005 úr 5,2 milljörðum íslenskra
króna í tæplega 442,2 milljarða. Þetta er nærri 85-föld aukning
á aðeins 7 árum og samsvarar um 44% af vergri landsframleiðslu
(GDP).
Þess ber að geta að verg landsframleiðsla á Íslandi hefur aukist um
u.þ.b. 50% frá árinu 1995. Erlendar fjárfestingar Íslendinga námu í
heild sinni 642,5 milljörðum króna, eða um 64% vergrar landsfram-
leiðslu í lok árs 2005.
Eins og sjá má á mynd 1 þá er þetta í svipuðu hlutfalli og beinar
erlendar fjárfestingar (FDI) margra þeirra ríkja sem Ísland er borið
saman við og í því samhengi eru þær því ef til vill ekkert óeðlilegar.
Hvernig þessar fjárfestingar hafa komið til er að öllum líkindum
ólíkt því sem gerst hefur í öðrum ríkjum og forvitnilegt verður að
fylgjast með því hvernig þessi hlutföll þróast í framtíðinni.
Hvað gerði Íslendingum kleift að fjárfesta erlendis? En hvers
vegna var alþjóðavæðing íslenskra fyrirtækja nánast óþekkt fram
undir lok síðasta áratugar tuttugustu aldarinnar og hvað hratt af
stað hinni gríðarlegu aukningu beinna fjárfestinga erlendis í byrjun
þeirrar tuttugustu og fyrstu?
Ástæðurnar er margar. Fyrst ber að nefna að íslenskir bankar fengu
fullt frelsi til viðskipta með gjaldeyri árið 1992, en áður fyrr voru
mikil höft á slíkum viðskiptum af hálfu íslenskra stjórnvalda.
Tilurð opins fjármagnsmarkaðar árið
1992 hafði líka mjög mikið að segja en þá
hófust viðskipti með íslensk verðbréf í Verð-
bréfaþingi Íslands, síðar Kauphöllinni, en
það jók aðgang að fjármagni svo um mun-
aði. Fyrir þann tíma voru nánast eingöngu
viðskipti með ríkistryggð skuldabréf.
Árið 1990 hófst skráning húsbréfa sem voru helstu bréf langtíma-
fjárfesta á þeim tíma. Með inngöngu í EES játaðist svo Ísland undir
„fjórfrelsið“ í flæði fjármagns, vöru, þjónustu og mannafla og jafn-
framt liðu þá undir lok áratuga höft ríkisins á frjálsu fjármagnsflæði.
Tekjuskattar á íslensk fyrirtæki hafa einnig haft sín áhrif. Árið
2002 var tekjuskattur fyrirtækja lækkaður úr 30% niður í 18%,
sem er með því lægsta sem gerist í heiminum. Margir telja að þessi
ráðstöfun hafi ýtt undir þessa miklu framþróun sem hefur átt sér
stað. Síðast en alls ekki síst ber að nefna að sterkir lífeyrissjóðir og
einkavæðing bankanna og annarra ríkisfyrirtækja höfðu einnig mikið
að segja. Þetta ásamt mörgu öðru skapaði mörg ný tækifæri fyrir
íslensk fyrirtæki til þess að fjárfesta í öðrum löndum.
Hefði efnahagsleg og pólitísk þróun orðið með svipuðum hætti á
Íslandi og hjá flestum öðrum Evrópuþjóðum er líklegast að alþjóða-
væðingin hefði orðið hægari og stigskiptari líkt og margar kenningar
innan alþjóðaviðskipta gera ráð fyrir. Mörg íslensk fyrirtæki virðast
hins vegar hafa alþjóðavæðst nánast við stofnun.
Hvað gerðist eiginlega? Nýleg kaup Íslendinga á erlendum fyrir-
tækjum virðast um margt lík viðureign Davíðs við Golíat, þar sem
lítil íslensk fyrirtæki í örum vexti hafa sum hver yfirtekið mun stærri
erlend fyrirtæki.
Þeir sem lítið þekkja til Íslands klóra sér undrandi í kollinum
yfir þessari þróun, en ekki er langt síðan erlend starfsemi fór að hafa
einhver áhrif á íslenskt efnahagslíf, sem
áður fyrr snérist aðallega um fiskveiðar og
vinnslu sjávarfangs. Á þessu hefur orðið
stórfelld breyting, því að árið 2005 komu
um 75% tekna fyrirtækja í íslensku kaup-
höllinni frá öðrum löndum.
Þótt það sé kannski klisjukennt má
segja að í augum margra stjórnenda sé
Bandaríkin
(2004)
Bretland
(2005)
Danmörk
(2004)
Noregur
(2003)
Svíþjóð
(2005)
Ísland
(2005)
70
60
50
40
30
20
10
0
%
a
f v
er
gr
i l
an
ds
fr
am
le
ið
sl
u
MYND 1: BEINAR ERLENDAR FJÁRFESTINGAR
Aðgangur
að markaði
Aðgangur að sölu-
og markaðsmálum
Að auka
markkaðshlutdeild
Hrein
fjárfesting
Annað Svaraði
ekki
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Fj
öl
di
156
52
35 35
13
39
MYND 2: HVATINN AÐ BAKI ERLENDUM FJÁRFESTINGUM
200
160
120
80
40
0
Fj
öl
di
1915 - 1925 1926 - 1935 1936 - 1945 1946 - 1955 1956 - 1965 1966 - 1975 1976 - 1985 1986 - 1995 1996 - 1999 2000 - 2006
�����������������
���������
MYND 3: BEINAR ERLENDAR FJÁRFESTINGAR FRÁ 1915 -2006
Erlendar fjárfestingar Íslendinga eru á svipuðu róli og hjá Bretum, Dönum og
Svíum sé horft til erlendra fjárfestinga sem hlutfall af vergri landsframleiðslu.
TAFLA 1: HELSTU ÁHRIFAÞÆTTIR
������������������������������ ����
� � � ������������������ ����
������������ ����
����������������������������� ����
TAFLA 2: FYRIRTÆKIN Í RANNSÓKNINNI
Fyrirtæki Stofnár Fyrirtæki Stofnár
������� ���� ��������������� ����
������� ���� �������� ����
����������� ���� ����� ����
�������� ���� ������������ ����
������������ ���� ����� ����
�� ���� ���� ������ ����
�������� ���� ���������� ����
����������� ���� ������� ����
���� ���� ������� ����
������� ���� ����� ����
��������� ����
TAFLA 3:
TÍMI FRÁ STOFNUN FRAM AÐ FYRSTU BEINU ERLENDU FJÁRFESTINGUNNI
Sama ár 1-5 ár 6-10 ár 11-20 ár X> 21 ár
��������� � � � � �
����������������� � � � � �
TAFLA 4: FJÖLGUN STARFSMANNA
2000 2006 Aukning
(margfeldi)
������� ��� ������ �����������
������� ����� ����� �����
����������� � ����� �
�������� ��� ������ ������
������������ ����� ������ ������
�� ���� ����� ����� ��������
�������� � �� �
����������� �� ��� �����
������� ��� ����� �����
��������� ��� ��� �������
��������������� ����� ����� �����
�������� ��� ����� ������
����� �� ����� ������
������������ ��� ����� �������
����� ��� ����� �����
������ ��� ����� �����
���������� ��� ��� �����
������� � ����� �
������� ��� ����� �����
����� ��� ����� ������
Það sem hratt bylgju fjárfestinga af stað.