Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 92

Tímarit Máls og menningar
teflt meistaralega fram gegn þögn Steph-
ans; jafnvel hreyfingar Klettafjallaskálds-
ins verða andstæðu þessari til styrktar,
hvernig hann rís úr sæti, réttir fram hönd-
ina og lítur að lokum orðlaus um öxl. Má
það á allan hátt kallast undursamlegur bók-
menntaviðburður að fá slíka lýsingu af
skilnaði skáldanna frá ungum manni við-
stöddum, sem síðar átti eftir að verða þjóð-
skáld eins og hinir.
Skemmtilegt hefði verið að kynnast betur
skoðunum Davíðs á list sinni og ljóðum en
gert verður af lestri þessara þátta. En skáld-
ið kemst svo að orði, að yfirleitt sé sér „allt
annað en ljúft að ræða um skáldskap
(sinn). Um hann tala ég við guð og sam-
vizkuna." (Bls. 52). Davíð Stefánsson er í
engum vafa um félagslegar skyldur skálda:
„Allir, sem verðskulda að nefnast skáld,
unna þjóð sinni, vilja frelsi hennar og ann-
arra, en hata ofríki og kúgun. Þess vegna
hlýtur það að vera eðli skáldsins að vilja
göfga og bæta, fegra og friða.“ (BIs. 51).
Um það munu allir íslendingar vera sam-
mála, að Davíð hefur ekki einungis unnað
þjóð sinni af alhug, heldur einnig hlítt
þeim kröfum, sem hann gerir til skálda um
jákvæð áhrif þeirra. Svipuð afstaða til lista
er kunn úr ýmsum löndum heims, og ég fæ
ekki séð, að við hana sé margt að athuga,
þótt margir heimti algeran aðskilnað lista
og þjóðlífs.
Dómar Davíðs Stefánssonar um rímlaus
ljóð eru heldur harðir, og þó eru þeir
sprottnir af sömu rótum og kenningar hans
um skyldur skáldsins við þjóðfélagið. Á-
deilugreinina „Bréf til uppskafnings" fæ ég
ekki skilið til hlítar, og hefði hún vafalaust
notið sín betur, ef bréfið hefði verið stílað
til ákveðins manns. Hvert er þetta skáld,
sem Davíð Stefánsson sveigir að í pistli
þessum? Ég átta mig ekki á því, að lýsingin
hér á eftir eigi við nokkurt núlifandi skáld
á íslandi: „Það er auðsætt af ritum þínum,
að þú metur að engu lögmál tungunnar,
samhljóm hennar og hrynjandi, að ógleyrad-
um lesmerkjum og upphafsstöfum, sem þér
þykja um of við aldur, og því ósæmandi
skáldi á tuttugustu öld. Forna heiðríkju í
hugsun og orðum forðast þú eins og heitan
eld, en leitast við að myrkva orð þín, senni-
lega til þess að hinar andlegu perlur, sem
þú hyggur sjálflýsandi, verði enn gleggri
og eftirminnilegri ... Mörgum virðist svo
sem þú hafir með öllu gleymt þjóð þinni og
landi, jafnvel guði sjálfum. Allt er þetta
orðið of gamalt, ósamboðið ungu skáldi.
Það veit allt öðrum betur, hefur ekkert að
nema af þjóðinni, ekkert af meisturum
hennar, lífs né liðnum.“ (Bls. 186—7). Nú
hefur láðst að geta þess, hvenær grein þessi
var samin, og svo er um ýmsar aðrar grein-
ar í bókinni. En ádeilan hlýtur að missa
marks, þegar hvorki er vitað um tilefni
hennar, hvenær hún var rituð eða hverjum
hún var samin.
Utkoma slíks greinasafns hefði þótt sæta
tíðindum fyrir nokkrum árum eða áratug-
um, og væntanlega verður bókin umhugs-
unarefni mörgum lesendum. Bókin er í
heild sinni þörf hugvekja, því að þjóðin og
þó einkum ráðamenn hennar, þurfa á slík-
um eggjunarorðum að halda. Um einstakar
hugmyndir höfundar verða skiptar skoðan-
ir, enda er hann hvergi smeykur í máli og
skirrist ekki við að halda fram kenningum
sínum af sannfæringu, þótt hann viti, að
þær kunni að koma við kaunin á öðrum.
Viðhorf hans eru ekki einungis íslenzk,
heldur sérstaklega eyfirzk. Þau bera það
glögglega með sér, við hve mikið víðsýni
skáldið ólst upp. Og þótt hann hafi öðlazt
mikla sýn um mannheima síðan hann smíð-
aði sér skip á bæjarlækinn í Fagraskógi, þá
tekur hann mið af þeim kennileitum, sem
eru honum kunn frá fomu fari: Kaldbaki
og Sólarfjöllum.
Hermann Pálsson.
82