Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Page 114

Tímarit Máls og menningar
sem menn höfðu talið hofrústir á Hofstöð-
um við Mývatn, væri sennilega fremur rúst-
ir eftir skála, e. t. v. veizluskála, þar sem
blótveizlur voru haldnar. Það er því óleyfi-
legt, að birta myndina á bls. 27 undir titlin-
um „Norse Temple“, þ. e. íslenzk hof.
Grjótleysi Islendinga. Á miðöldum reistu
Norðmenn og Crænlendingar stórhýsi úr
steini, en íslendingar ekki. Til skýringar á
þessu fyrirbrigði hefur þeirri kenningu ver-
ið slegið fram, að það hafi ekki verið til
neitt grjót hæft til bygginga á íslandi (bls.
30). Þessi kenning hefur við of veik rök að
styðjast. Það er t. d. mjög sæmilegt grjót til
bygginga í nágrenni biskupssetursins á Hól-
um. Um 1320 var hafin þar smíði stein-
kirkju, en þá sat norskur biskup á staðnum.
Verkið virðist fremur hafa strandað á dauða
biskups en grjótleysi.
ísland er samkomustaður hafstrauma og
lægða á Norður-Atlantshafi. Hér var víða
mjög góður reki fram eftir öldum. Margt
bendir til þess, að forfeður okkar hafi not-
að timbur í ríkara mæli til bygginga á mið-
öldum en menn hafa ætlað til skamms tíma;
hof, aðalkirkjur og búðir á alþingi hafa
sennilega verið timburhús. Byggingaefnið
hefur verið rekaviður, en timbur sóttu menn
til Noregs, þegar þeim lá mikið á.
Grænlendingar reistu ekki steinhús eins
og Hvalseyjarfjarðarkirkju af því að þeir
stæðu íslendingum framar að verkmenn-
ingu, heldur urðu þeir að nota grjót sökum
timburleysis. Sögumar sýna, að þeir sóttu
timbur til Ameríku, en varla hefur kveðið
mikið að þeim flutningum.
Húsagerð og myndlist. Ég hef orðið svo
margorður um þetta efni, af því að timbur-
skortur er talinn örlagavaldur í íslenzkri
menningarsögu. Á bls. 31 segir G. J. m. a.,
að myndlist hafi ekki náð að þróast hér á
landi af efnisskorti og ekki hafi verið um
neina byggingarlist að ræða. Listhneigð
þjóðarinnar leitaði útrásar í orðum.
MyndskurSur. Á fslandi hafa engin hús
varðveitzt frá miðöldum, nema ef vera
kynni skáli á Keldum á Rangárvöllum. Vot-
viðri og stomiar valda því, að timbursmíð
stendur þar ekki öldum saman. Það er þess
vegna ekki hægt að benda á nein húsagerð-
arafrek okkar frá því tímabili, en þar með
er ekki sagt, að engin hafi verið unnin. Nýj-
ustu rannsóknir sýna, að dómkirkjumar á
biskupssetmnum voru allmikil hús, um 60
m löng, og víða á höfðingjasetrum hafa
timburkirkjur staðið, sennilega reistar í
norskum stafkirknastíl. Af tilviljun hefur
ein kirkjuhurð varðveitzt frá miðöldum, og
þykir hún dýrgripur. Sennilega hefur hús-
ið, sem hún lokaði, verið gert af allmiklum
hagleik. f íslenzkum miðaldabókmenntum
er bæði getið um oddhaga menn og konur
og málara. Einnig eru til brot af teiknibók-
um handverksmanna, og telja listfræðingar
myndir þeirra góð listaverk. Til er brot af
10. aldar kvæði ortu út af myndskurði á
skála íslenzks höfðingja (Húsdrápa), og
skjaldardrápur, kvæði um myndskreytta
skildi, eru með elztu greinum íslenzkra bók-
mennta. Myndlist er eldri á íslandi en
skráðar bókmenntir, og þess ber að gæta, að
alþýðleg tréskurðarlist stendur þar með
talsverðum blóma allt fram á 19. öld. Bók-
menntir eru það ágætasta, sem við eigum
frá miðöldum, en þær eru undir áhrifum
myndlistar (visual), ef svo mætti að orði
kveða. Þegar íslenzkir miðaldahöfundar
sitja við skrifpúlt sín, þá hafa hetju- og
helgisagnamyndir stundum skartað á veggj-
um skrifstofunnar. Barátta um listaverk
leiðir íslendinga meira að segja til land-
náms á Grænlandi og landafunda í Vestur-
heimi. Eiríkur rauði léði nágranna sínum
á Skógarströnd setstokka, en sá varð tregur
til að skila dýrgripunum. Svo kom, að þeir
börðust um stokkana, og varð myndlistar-
unnandinn Eiríkur Þorvaldsson flæmdur úr
landi og fór að leita Gunnbjarnarskerja.
104