Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Page 116

Tímarit Aláls og menningur
veldi á tímabilinu frá 930—1262, en þá ját-
uSust íslendingar undir veldi norsku krún-
unnar með' frjálsum samningi, óþvingaðir af
hervaldi. G. J. hefur lög að mæla, er hann
segir á bls. 40—41: að íslenzka þjóðveldið
hafi verið heiðin eftirlegukind og fjand-
samlegt furstaveldi. Þessi hálfforsögulega
stofnun liðast í sundur í fylling tímans eins
og öll önnur ættsveitasamfélög. Síðasta
skeið íslenzka þjóðveldisins einkennist af
baráttu helztu ættahöfðingjanna um lands-
yfirráð. Valdabaráttu þeirra var þó þrengri
stakkur skorinn en norskra höfðingja á
dögum Haralds hárfagra; ísland stóð ekki
undir því að vera fullvalda furstaveldi á
miðöldum. Norska ríkið stóð ekki heldur
til lengdar og sameinaðist Danmörku um
einn konung.
Það verða engin skörp tímamót á íslandi
1262, og bókmenntir og listir blómguðust
þar eftir sem áður. Það ár áttu íslendingar
m. a. eftir að semja Njáls sögu, sem G. J.
telur mesta allra sagna. Kafli G. J. um land-
nám á Islandi og þjóðveldistímann er með
beztu yfirlitsgreinum, sem um það efni hafa
verið samdar. Athugasemdir mínar styðjast
að miklu leyti við einkarannsóknir, sem
verður að gera rækilegri skil en hér er hægt.
Grœnland. Um landnám á Grænlandi og
miðaldabyggð vitna íslenzk og norsk fom-
rit, nokkur miðaldaskjöl, fomminjar og
grænlenzkar sagnir (munnmæli Kalatdlita).
Fornminjarannsóknir síðustu ára hafa leitt
í ljós, að íslenzku fomritin eru óljúgfróð
um marga hluti á Grænlandi að fomu. Þau
geyma frásagnir um atburði á fyrstu 150 ár-
um byggðarinnar, en eftir það verða þau
fáorð um Grænland. Þó er atburða þar get-
ið í síðasta íslenzka miðaldaannálnum; þeir
gerðust 1406—09. Þá virðist allt með felldu
í Eystribyggð (Julianeháb kommune). Sfð-
an hafa engin ömgg tíðindi borizt af hinum
norrænu íbúum Grænlands. Kenningar era
uppi um það, að þeir hafi fallið fyrir Skræl-
ingjum (Kalatdlitum) eða verið eytt af
enskum sjóræningjum, hrunið niður í harð-
ærum eða plágum, úrkynjazt, flutzt til Kan-
ada og blandazt Eskimóum. Allar kenning-
amar hafa verið studdar nokkmm rökum.
Þó mun sú, sem fjallar um úrkynjun kyn-
stofnsins, einna veikust.
G. J. vann við fomminjarannsóknir á
Grænlandi sumarið 1962, uppgröft Þjóð-
hildarkirkju í Brattahlíð. Hann er þar per-
sónulega kunnugur staðháttum og rekur að-
alatriði landnáms- og byggðarsögunnar eft-
ir tiltækum heimildum. — Grænlendingar
stofnuðu þjóðveldi eins og íslendingar, en
það stjómarform laut sínum lögmálum eins
og allt annað. Það er rangt, er G. J. segir á
bls. 54, að þjóðveldið og hvíti kynstofninn
hafi hugsanlega getað haldizt um aldir á
Grænlandi. Furstaveldi hlaut að leysa græn-
lenzka þjóðveldið af hólmi, og Grænland
varð norskt skattland 1261, en það er ekki
til nein viðhlítandi náttúrufræðileg skýring
á því, að hvíti kynstofninn hvarf þar úr sög-
unni. Versnandi veðurfar og siglingatregða
mun áreiðanlega ekki hafa átt jafnmikinn
þátt í endalokum hinna fomu Grænlendinga
og G. J. álítur. Grænlendingar reyndu eins
og Islendingar að vera sjálfum sér nógir og
urðu að vera það. Þeir hurfu ekki úr sögu
þjóða, af því að eitt smáskip, sem aðallega
hefur flutt munaðarvöm, hætti ferðum
þangað frá Noregi annað hvert ár. Af heim-
ildum má ráða, að jámskortur hefur verið
þeim einna tilfinnanlegastur; þeir smíðuðu
m. a. smá hafskip og bundu saman byrðing-
inn en negldu ekki sökum skorts á skipa-
saumi, en þó stunduðu þeir nokkurn rauða-
blástur. Af Grænlendinga sögu sést, að þeir
sóttu timbur til Ameríku, en þangað munu
þeir hafa siglt öðm hverju fram undir
miðja 14. öld. Staðhæfingin á bls. 52, að
timbur, járn og korn hafi ekki verið fáan-
legt á íslandi, fær ekki staðizt, af því að
gild skjöl greina m. a. frá því, að íslending-
106