Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Page 15

Ur Poema del cante jondo og Diván del Tamarit
vil ég freista þess að gera grein fyrir þeim bókum, sem þýtt er úr, „Poema del cante
jondo“ og „Diván del Tamarit".
Hin fyrmefnda er frá tuttugasta og þriðja aldursári Lorca, önnur ljóðabók hans. Hin
síðarnefnda kom út 1W0, fjórum áram eftir að hann var myrtur. Að þeirri bók vann
Lorca 1936, en nokkur ljóðanna höfðu áður birzt í tímaritum og eitt í ljóðabókinni
„Primeras canciones" 1922. Það er í „Diván del Tamarit" breytt að nokkru.
„Poema del cante jondo“ mætti kalla þjóSvísur jrá Andalúcíu, en söngur úr djúpi
sejans liggur nær merkingu orðanna. „Cante jondo“ er tónlist, sem hefur lifað á Suður-
Spáni um margar aldir. Hún er af austurlenzkum toga, skyld þeirri indversku. Lögin og
vísurnar, frumstæðir söngvar, minna á raddir náttúrunnar. Tiltölulega nýlegt afbrigði
„cante jondo" heitir „flamenco", en það orð hefur víðtækari merkingu: hljóðfæraleikur,
söngur, dans, hugblær og fleira. — En hið þjóðlega er, hér og í fleiri verkum García
Lorca, fyrst og fremst aflgjafi. — I þessari bók er 51 ljóð, flest stutt, og tveir leik-
þættir, og þar, eins og í fleiri bókum skáldsins, koma sömu yrkisefnin fram í mörgum
Ijóðum, í þrotlausum margbreytileik. Þetta sannast einnig í „Diván del Tamarit“, hlið-
stæð yrkisefni leiða til sömu niðurstöðu, en ljóðið sjálft er ávallt nýtt og ferskt.
I „Diván del Tamarit“ (Diván: ljóðabók, ljóðasafn — Tamarit, svo heitir skrúð-
garður í Granada) eru mörg kvæði svo að segja skilin frá stað og tíma, en vettvangur
„Cante jondo“ er Andalúcía. Mér er því ljóst, að æskilegt hefði verið að sýna heillega
mynd af þessari bók, sem er eins og lykill að sál „eigrandi þjóðar", tataranna.
í „Romancero gitano“, rómönsum er fjalla um tatara, hefur Lorca gert flökkufólkinu
enn stórbrotnari skil. Þar er hvert „ljóð“ saga, eins og ráða má af bókarheiti.
Lorca skipti ljóðum í „Diván del Tamarit" í gacelur og casídur, og tel ég ekki á
mínu færi að þýða þau orð eða setja önnur jafngild í staðinn. Gacela (antílópa) er
arabiskt orð að uppruna (gazala), einskonar heiti í arabiskum og spænskum skáldskap —
mansöngvum. Notkun þess felur í sér, að konunni er eignuð fegurð og þokki gasellunnar,
Ijóðið skal endurspegla þá kosti, en Lorca hefur það jafnframt, þegar hann yrkir um
börn. — Þetta leiðir hugann að ákveðnum orðum, þó hef ég ekki fengið mig til að
nefna hind eða bæta aftan við slíkt orð í heitum kvæðanna. — Orðið casida er úr ara-
bisku og persnesku skáldamáli (qasida). Yrkisefni er ekki afmarkað og viðhlítandi þýð-
ing kemur þar enn síður til greina. Casídan hefur þó frá forau fari ákveðin sérkenni,
sem haldast nær óbreytt hjá Lorca. Þau eru inngangur, lýsing og niSurstaða, þar sem
vikið er að þeim eða því, sem fyrstu hendingamar fjalla um, oft með svipuðum orðum.
Fjórða og sfðasta vísuorð casídunnar er í mörgum tilfellum það sama, en bragarhættir
ýmsir.
Áður var nefnt, að ljóð úr „Primeras canciones" birtist á ný í „Diván del Tamarit".
I fyrri bókinni heitir það „Canción" eða söngur, en síðar „Casida de las palomas oscuras":
Casída af hinum blökku dúfum. Þá er vitað, að gacelan, sem ég bef kallað „Söng um
dul dauðans“, var upphaflega nefnd casída, þar sem hún birtist í spænsku tímariti um
bókmenntir, og fleiri breytingar á nöfnum hafa átt sér stað. Sænska skáldið Artur
Lundkvist nefnir gacelur og casídur „söngva" í þýðingu, sennilega með tilliti til þess,
sem fyrr segir, og hef ég leyft mér að fara að dæmi hans.
Þeir sem til þekkja, munu veita því athygli, að „Gacela de la huida“ er hér nefnt
„Söngur um ljósan dauða“, en ekki Söngur um flóttann. Kvæðið hét upphaflega „Casida
221