Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Page 28

Kristinn E. Andrésson:
Hetjusaga frá átjándu öld
íslendingar eiga eitt verk frá 18. öld
sem lýsir ef til vill dýpra inn í hug-
skot þeirra en flest önnur. Það er frá
þeim tíma þegar landsmenn komust
í mesta raun og gerist á þeim slóðum
þar sem fólkið varð harðast úti. Verk
þetta er ekki auðvelt að skilgreina.
Það gerir ekki kröfu til að vera neitt
bókmenntalegt afrek, vafasamt að
höfundur hafi leitt mikið hugann að
frásagnarhætti þess, stíl eða búningi.
Hann er blátt áfram að segja frá ævi
sinni, því sem á daga hans hefur
drifið, grípur í þessa frásögn öðru
hvoru á elliárum sínum og ætlar hana
börnum sínum og afkomendum
þeirra, svo að varðveitist með þeim
hið sanna og rétta um líferni hans og
breytni. Höfundi er ekki sama um
orðstír sinn. Hann vill að í minni
afkomenda sinna lifi réttar hugmynd-
ir um hver hann var. En hann er
jafnframt sjálfum sér vitandi um að
ævi hans hefur lærdóm að veita, og
hann meiri en lítinn. Hann er sann-
færður um að hann sé lifandi dæmi
um ákveðna handleiðslu og allt sem
fram við hann hafi komið frá
bernsku og fram á elliár sé ákveðin
þolraun. Það er verið að fullreyna
hann, verið að sverfa hann til stáls
og skíra hann í eldsins glóð.
Það er síður en svo að höfundur
sé að gorta af sjálfum sér, heldur
tekur hann mörg dæmi af veikleika
sínum og freistingum sem hann féll
fyrir. En þó er ekki til sú mannleg
raun sem hann ekki komst í og sigr-
ast á. íslendingar eiga margar forn-
sögur þar sem afrek hetjunnar eru
ýkt úr hófi fram. Það verk sem hér
um ræðir á ekkert skylt við slíkar
hetjusögur, svo fjarri lygisögunni
sem hugsazt getur, og einmitt þess-
vegna í einfaldleik sínum svo marg-
falt áhrifameira að ekki kemst að
neinn samanburður. Höfundur þess-
arar bókar er einnig að öllu lífsvið-
horfi og rithætti kominn langa vegu
frá hinum fornu íslendingasögum,
fjarri þeirri heiðríkju er þá var og
gefur sér óskoraða hlutdeild í frá-
sögninni, en þó er hér sannarlega ís-
lendingasaga og hetjusaga sem engri
gefur eftir. Hetjuraun þessa höfund-
ar er að taka á sig þjáningar með-
bræðra sinna, þrengingu heillar ald-
ar, standa við hlið almúgans og halda
234