Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Page 135

llaraldur Jóhannsson
Staða gulls í alþjóðaf jármálakerfinu
\ i. Gullforðinn og peningamagnið
í fyrri heimsstyrjöldinni hurfu all-
flest styrjaldarlöndin af gullfæti og
tóku meira að segja gullmynt úr um-
ferð. En nokkrum árum eftir lok
heimsstyrjaldarinnar stigu flest
þeirra aftur á gullfót. Seðlar voru þó
ekki innleystir í gullmynt. í stað
þess voru bankaseðlar, umfram
nokkra lágmarksupphæð, innleystir í
gullstöngum. í umferð kom ekki aft-
ur gullmyntin sem áður hafði verið
eitt megineinkenni, og sögulegur
undanfari, þeirra peningakerfa, sem
á gullfætinum hvíldu. Eftir að gull-
mynt var tekin úr umferð í Banda-
ríkjunum 1933, voru gullpeningar
ekki lengur gjaldmiðill manna á
milli í neinu mikils háttar viðskipta-
landi.
Eftir endurreisn gullfótarins á
þriðja áratugi aldarinnar varð gull-
forði landa aftur undirstaða seðla-
útgáfu þeirra samkvæmt tilgreindum,
en oft breytilegum reglum. En í
mörgum þeirra landa, sem í orði
kveðnu hurfu aftur á gullfót, varð
gjaldeyrisforði undirstaða seðlaút-
gáfu þeirra jafnframt gullforðanum.
Lönd þessi voru sögð standa á gull-
skiptafæti. Tengslin milli peninga-
magns landa og gullforða þeirra,
einkum þó þeirra, sem á gullskipta-
fæti stóðu, voru þannig ekki í jafn
föstum skorðum og þau höfðu verið
fyrir fyrri heimsstyrj öldina.
Gullfóturinn féll í heimskreppunni,
sem hófst 1929. Rofnuðu þá tengslin
milli forða gulls og erlends gjaldeyr-
is annars vegar og peningamagnsins
hins vegar í allflestum löndum. í
ýmsum löndum, meðal þeirra Bret-
landi og Kanada, varð peningamagn-
ið í umferð alveg óháð forða þeirra
af gulli og erlendum gjaldeyri. Og í
Bretlandi hefur seðlaútgáfa síðan
1939 hvílt á lagaákvæðum einum
saman. í um þrjátíu löndum aftur á
móti er seðlabönkum áskilið í lögum
að hafa forða gulls og erlends gjald-
eyris að bakhjalli gegnt seðlaútgáfu
sinni og í sumum þeirra meira að
segja gegnt innstæðuskuldbinding-
um.1 í ýmsum löndum í Evrópu, til
dæmis í Austurríki, Belgíu, Ítalíu,
1 Miroslav A. Kriz, Gold in World
Monetary Afjairs Today, Princeton, 1959,
bls. 15.
341