Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Síða 141

The strong and uiise may argue as they will
That other races need the white man‘s rod;
But though they rule the dupes that dread
their skill,
Thcy dare not whisper such a lie to God.
Our liypocrites with shrewdness say, “ÍFe
keep
The simple, jor their own good, thus at
bay”.
Ah fools! Should men be kept in dungeons
deep
And dark, to jit them jor the light of day?
1899
Tugum ára síðar en þetta var kveð'ið rit-
uðu gáfaðir, sanngjamir og fróðir mennta-
menn í stjórnmálum og sögu í líkum anda
um stríð ameríkumanna við Spánverja.
Má ætla að seytján ára gamall unglingur,
sem hafði aflað sér þekkingar og bar dóm-
greind til að kveða The Crime of ’98, hafi
fullþroska séð fyrir það sem nú er að
gerast í Víetnam og víðar urn heim. Enda
skoðaði hann þá aðstoð, sem Bandaríkja-
stjórn hefur veitt harðstjórum Suður Amer-
íku og þar á meðal erki-bófanum Batista
á Kúbu, í fullu samræmi við aðfarir þeirra
1898. Hér minnist maður þeirra tíma þegar
vestur-heimskir landar reyndu að koma
Stephani í steininn fyrir Vígslóða og gera
Laxness landrækan úr Ameríku — sam-
kvæmt fyrstu málsgrein stjómarskrár þjóð-
ræknisfélags Islendinga í Vesturheimi.
Síðan á dögum Hitlers nefndi Páll stefnu
stjómarráðsins í Washington fasisma. Svo
viss var hann um hvert ofbeldið stefndi.
Lengur ergir hann ekki landa sína með
slíkri óhæfu. En ekki tekur betra við. Gætn-
ir og gáfaðir amerískir hugsuðir eru famir
að ræða og rita í anda Páls. Og ber nú
mikið á þessari „ádeilu“, jafnvel í þinginu.
Senator Fulbright frá Arkansas ber það
fram leynt og ljóst, að stjómarráðið í
Páll Bjarnason
Washington sé “power mad”. En það orð
var haft um Hitler — og senatóramir
Morse frá Oregon og Gruening frá Alaska
m. fl. taka í sama strenginn, að ógleymdum
háskólalýðnum. Um þessar mundir kemur
amerísk hefðarfrú fram í sjónvarpinu og
segir frá því, sem fyrir hana bar í Hanoi.
Fór þangað af forvitni. Af því að henni
leyfðist slíkt ferðalag má ráða það, að
hún er góður borgari. Hafði hún frá mörgu
að segja miður sæmilegu þjóð sinni og er
haft eftir henni í hverju dagblaðinu af
öðru. “I feel dirty. I arn ashamed of my
country”.
Jafnvel málsmetandi og mikilsráðandi
Kanadaborgurum er farið að verða órótt
innan brjósts útaf því, sem fréttist af að-
förum leyniráðsins í Washington, CIA.
“It cannot happen here”, kvað við í
Bandaríkjunum þá er Hitler var í mestum
uppgangi. Páll Bjamason vissi betur. Nú
sér margur, sem meir er virtur og metinn
en hann, hvert stefnir, þó litlu skipti. Eins
og margt annað sem í seinni tíð hefur þótt
miða til bóta, á spakmæli aldarinnar við
um skilning manna á Páli: “Too little and
too late”. En fyrir skyggni sína var Páll
útlægur gerður af hinu vesturíslenzka appa-
rati landans. Eitt til merkis um það er að
lítið sem ekkert er að finna eftir Pál í
Þjóðræknisritinu. Hvers vegna? Hann var
of skarpskyggn á mannfélagsmeinin og svo
djarfur að fylgja þeim að málum, sem
gerðu rót-tækar tilraunir til breytinga á
þjóðskipulaginu. Hvort hann fór þar vill-
ur vega, sannast síðar — ef „fasisminn"
leyfir mannkyninu svo langt líf. En hver er
sá, sem dregur dul á sjúkdómseinkenni
dauðvona vinar síns og aftekur, að reynd
séu ný lyf og skynsamlegar áður óþekktar
aðferðir til lækninga?
Páll var langt frá því að vera rétttrúaður
í vanalegum skilningi orðsins. Féllst ekki
á það að manni væri unnt að sveigja vilja
347