Tímarit Máls og menningar - 01.03.1977, Síða 45

Lér konungur - Fornar rcetur
Fjölmargt er til vitnis um það að „ástar-leikur“ Lés í fyrsta atriðinu er í
raun og veru árstíðabundin (árleg) helgiathöfn til að tryggja frjósemi
þjóðarinnar (ættflokksins). I helgiathöfninni hyggst Lér „ganga að eiga“
dætur sínar,9 jafnvel þótt þær eigi sér löglega eiginmenn sem sjálfir eru
hans „elskuðu synir“ (I. 1, 37).10 Endurgjald Lés við ást dætra sinna eru
í raun frjósemishelganir sem eru ákaflega mikilvægar frjósemisferli hvers
karls og konu, hjörðum og náttúru í ríki hans.11 A þessu ári eru ástar-
launin jafnvel raunverulegir hlutar konungsríkisins sjálfs.
Orð Lés um þetta endurgjald eru ákaflega ástþrungin, „skuggasvölum
skógum“, „frjórri mörk“, „fengsælum ám“, „breiðum beitilöndum“ o. s.
frv.12 Lokaorð hans við Góneríli (I. 1, 63—65) eru ekkert annað en
kurteisleg umorðun þessarar yfirlýsingar: „(með þessum mikla heiman-
mundi) gerist ég brúðgtuni þinn, dóttir“.
Einkar skýrt birtist þetta þar sem Kordelía á í hlut, en megintilefni hinn-
ar opinberu helgiathafnar er það að hún er komin á giftingaraldur.13 Þegar
Kordelía neitar móðursýkislega að virða helgisiði frjósemdarleiksins er hún
að fremja slíkt afbrot gegn ríkinu að ekki getur annað talist en verstu
landráð sem verðskulda þyngstu refsingu (dauðadóm) því að með hegðun
sinni kallar hún hina verstu hættu (ófrjósemi og dauðd) yfir ríki Lés. Hún
reitir sjálfa náttúnma til reiði. Það eru því engin undur að verknaður Kor-
delíu, óhlýðni hennar, verður gervöllu konungsríkinu að falli.14 I fyrstu
aðvöruninni, sem Lér beinir til hennar, höfðar hann til þeirrar hættu að
hún kalli yfir bölvun ægilegrar ófrjósemi, en merking þeirrar aðvörunar
og mikilvægi hennar hefur alveg farið fyrir ofan og neðan garð hjá fræði-
mönnum um leikrit Shakespeares. „Af engu sprettur ekkert“ (Nothing will
come of nothing, I. 1, 89). I þessari setningu er fólginn orðaleikur með
merkingu orðsins „thing“ sem hefur oft kynferðislega merkingu í máli
Elísabetartímans og vísar til getnaðarlims,15 fjarvist hans, „no-thing“, væri
þá orðaleikur um kynfæri konu.16 Lér er þannig að minna Kordelíu á það
hvílík ógnaráhrif óhlýðni hennar geti haft, algjöra ófrjósemi, eyðingu og
dauða. Þess vegna ber henni skylda til að „tala meir“ vegna velferðar allrar
þjóðarinnar, hún verður að bæta um sín orð (I. 1, 89 og 93) sem getur að
sjálfsögðu skipt sköpum. Því að Lér sjálfur, hinn forni konungur, hefur
vald til að láta bölið dynja yfir og því valdi beitir hann í óstjórnlegu reiði-
kasti. Hið fræga óveðursatriði leikritsins er svar náttúrunnar við ófrjó-
semisheitingum konungs í fornum sið, en hræðilegust þeirra allra er sú
sem hann fer með snemma í leikritinu, I. 4, 276—85:
35