Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Side 46

Tímarit Máls og menningar
ekki mætti skilja sögur hans sem draumlýsingar og bera eigin umsagnir
hans og breytingar á handritum því ljóst vitni. Um er að ræða vakandi
veruleika hinnar einangruðu mannsvitundar og skynjun hennar á firrt-
um heimi.
Oft er sem Kafka vilji gefa til kynna sigur veraldarinnar í þessari
tilvistarbaráttu. Það sem er svo hrollvekjandi við „Hamskiptin" er ekki
hin nýja mynd sem Gregor fær á sig eða dapurleg örlög hans, heldur
lokalína sögunnar, þegar Gregor er dauður en blómarósin systir hans,
sem lifir lífinu umhugsunarlaust, „teygði úr ungum líkama sínum.“
Svipað gerist í „Hungurlistamanninum“, þekktri sögu frá síðustu árum
Kafka. Hungurlistamaðurinn er dæmigerð söguhetja höfundar; hann
stendur á vissan hátt fyrir utan veröldina, list hans felst í að dvelja í
fjölleikahúsbúri og fasta á alla jarðneska fæðu svo dögum og vikum
skiptir — ætla má að helsta næring þessa meinlætamanns sé andlegs eðlis
(hann myndar algjöra andstæðu við „athafnamennina“ í verkum Kafka).
Hann „vann heiðarlega en veröldin sveik hann um laun hans.“ Ahorf-
endur og starfsfólk gleyma honum og hann veslast upp. Seinna eru
leifarnar af honum hirtar og í búrið látið ungt pardusdýr sem geislar af
lífsgleði og laðar að sér mannfjöldann.
I sambandi við örlög persónanna hafa ýmsir gagnrýnendur hent á lofti
orð Kafka um að sífelld höfuðsynd mannsins frá og með brottvísun hans
úr paradís sé óþolinmæðin.19 Kemur þá strax í hugann óþolinmæðin að
reyna að skilja tilveruna eða velta vöngum yfir henni. Má benda á
óþolinmæði brúarinnar að vita hvað olli hinum skyndilega sársauka,
óþolinmæði sveitalæknisins að komast í sjúkravitjun, óþreyju Jósefs K.
að ganga sem snarast frá réttarhöldum sínum. — Ekki skyldi lesanda þó
verða hughægra við þessi orð Kafka, því þolinmæðin virðist engu betri
kostur, eins og dæmi hungurlistamannsins sýnir. Maðurinn sem kemur
ofan úr sveit í „Frammi fyrir lögunum“ er varaður við inngöngu í lögin,
hlýðir því og eyðir síðan ævinni allri í þolinmóðri bið utan við dyrnar,
uns hann deyr gamall maður en fær þó fyrst að vita að inngangur þessi
hafi verið ætlaður honum einum.
Þetta er dæmigert fyrir tvíræðni þá og mótsagnir sem einkenna verk
Kafka. Manninum er sagt að tortíming bíði hans ef hann gengur inn í
lögin, en líf hans utan þeirra er þó ekkert annað en glötun. Það virðist
ekki vera hægt að lifa. Skýrasta mynd af slíkum lífsaðstæðum dregur
Kafka upp í eftirfarandi dæmisögu sem hann nefndi „Kleine Fabel“. Má
ef til vill sjá speglast í henni örlög Jósefs K.?
276