Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
við ríkjandi hugmyndafræði hafi stundum fengið á sig þunglyndislegan,
vonlausan blæ. Margir þessara listamanna voru „spámenn án reiði“ einsog
sagt hefur verið um rithöfundinn Arthur Schnitzler.
I vissum skilningi má segja að „verkefni módernismans", að sameina
fullkominn heiðarleik gagnvart eigin hvötum og sálarlífi samfélagslegu
starfi, sé enn óleyst. Þannig er sá sósíalismi, sem ekki kann að bregðast við
öðrum vanda en efnahagsvandanum litlu betur settur en skynsemishyggja
borgarastéttar Vínar um aldamótin. Á hinn bóginn þarf viðurkenning á
duldum hvötum sálarlífs og trú á skapandi mátt ímyndunaraflsins ekki að
fela í sér afneitun allrar skynsemi og rökhyggju, eins og nú virðist vinsæl
kenning. Listamaður sem á sér ekki annað markmið en botnlausa sjálfs-
könnun í nafni fullkomnunar í anda Otto Weiningers glatar viðmælanda
sínum, og þar með missa öll mannleg samskipti merkingu sína þegar allt
kemur til alls. Ótti Weiningers við konuna var líka ótti hans við lífið.
Sumarið 1903 ferðaðist Otto Weininger um Italíu til að losna undan þeim
drunga sem hafði lagst á hann eftir að bók hans kom út. I bréfi þaðan
kallar hann Taormínu á Sikiley einhvern fegursta blett jarðar.9 22 árum
síðar sat þar ungur Islendingur með einglyrni og skrifaði bók sem í senn
birti aðdáun hans á þeirri manngerð sem Weininger var fulltrúi fyrir og
var uppgjör hans við hana: Vefarann mikla frá Kasmír. En það er önnur
saga.
Tilvísanir:
1) Alla Janik og Stephen Toulmin: Wittgenstein’s Vienna, New York 1973, s. 45.
2) Stefan Zweig: Veröld sem var, þýð. Halldór J. Jónsson og Ingólfur Pálmason.
Rvk. 1958, s. 75.
3) Sama verk s. 43. Heiti á ritgerð Schillers er þýtt öðruvísi.
4) C E Schorske: Fin-de-siécle Vienna, New York 1981, s. 4.
5) Otto Weininger: Geschlecbt und Character, Wien und Leipzig 1912, s. 80.
6) Sama verk s. 235.
7) Otto Weininger: Uber die letzten Dinge, Wien u. Leipzig 1912, s. 38.
8) Hermann Bahr: Die Úberwindung des Naturalismus, í Ulrich Karthaus
(ritstj.): Impressionismus, Symbolismus und Jugendstil, Stuttgart 1981, s. 124.
9) Úber die letzten Dinge, s. XX.
282