Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Blaðsíða 120

Tímarit Máls og menningar
að innan, og spurðu í hljóði: „Af hverju erum við svona, af hverju er ég
svona?“ Þar með hófust unglingsár íslenskrar myndlistar með nýjum
augum í nýjum mönnum.
Marga þarf til að fullsegja hlutina, aftur á móti eru hlutirnir misvel
sagðir eða mismikið sagt í hverjum hlut. Skáldin leggja höfuðið í bleyti og
sjúga í sig efnivið úr umhverfi sínu, svo magnast í þeim innri spenna sem
knýr þau til að setjast niður öðru hverju og losa af sér, kasta af sér
skáldskapnum. „Islenska goðsagan" greinir einmitt frá skáldi sem er að
kasta af sér skáldskap, og nú bíður þessi goðsagnavera þess eins að vera
hoggin út í grágrýti sem eilíft tákn þjóðarinnar. I rauninni er þó ekkert því
til fyrirstöðu að 10 — 15 „leirskáld" nái að segja nokkurnveginn það sama
og eitt „stórskáld". En hinu má aldrei gleyma að þjóðirnar eru að segja
sjálfar sig í gegnum verk listamanna sinna og þeir aftur gera ekki annað en
að endurspegla útlit og ástand (heilsu) þjóðarinnar. Hlutverk listarinnar er
ekki að lækna og hvíla í eiginlegum skilningi (eins og krafa margra er og
mikið af „list“ sé búið til í því augnamiði) heldur að erta upplifara hennar
til gleggri skilnings á sjálfum sér og öðrum og efla hæfni hans til
skynsamlegra viðbragða við staðháttum sínum.
Enn sem komið er eru íslendingar með óspilltustu þjóðum og því
trúlega óvíða hagstæðari skilyrði til að kanna með hvaða hætti myndmál
verður til og myndforði mótast en hérlendis.
VII.
Vaxtarbroddur íslenskrar myndlistar síðustu 20 — 30 ár hefur einkennst af
áræðni og fjöri gelgjuskeiðsins. Séð utan frá kann að vera að þetta tímabil
hafi haft á sér yfirbragð upplausnar eða jafnvel alvörulausrar tilraunastarf-
semi. (Að vísu hafa „næmir“ einstaklingar og „veikgeðja“ oft fundið
tímabundið athvarf í listalífinu og stundum tekist að hafa mótandi áhrif á
ímynd „listamannsins“ út á við og gefa á henni hentuga höggstaði.
Galleríið er í senn „skóli“, „sjúkrahús“ og „kirkja". Og listamenn stíga
fram ýmist í gervi presta, lækna eða kennara og draga samkvæmt því að sér
synduga, sjúka og fákunnandi). Opinberir umfjallendur um myndlist og
forsvarsfólk opinberra safna hafa átt stærstan þátt í því að gera þessa „ytri
skoðun“ nánast hefðbundna. Ónákvæmni, rangfærslur, vísvitandi
skammsýni, ef ekki allt að því „glæpsamlegt ábyrgðarleysi“ hafa einkennt
bróðurpart umræðunnar um framsækna myndlist síðustu áratuga, og
óbeint leitt af sér fjársvelti hennar og þá almennu skoðun fólks í landinu
382