Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 111

strauma og stefnur sem sumir segja að
séu líkt og bylgjuhreyfingar; hnígandi
og rísandi rómantík og raunsæi til
skiptis með mismunandi forskeytum.
Það nýja byggir á hinu gamla. Ef þá
nokkuð er nýtt. Hefur þetta ekki allt
verið sagt áður; er nokkuð nýtt undir
sólinni? Já. Galdurinn felst m.a. í því að
raða orðunum upp á nýtt, hugsa upp á
nýtt, bregða nýju ljósi á eilífðarmálin.
Sólin er ný við hverja upprisu og allt
undir henni.
En samhengið í bókmenntunum tek-
ur stundum á sig óvæntar myndir, svo
ekki sé sagt furðulegar. Tökum til dæm-
is titlana. Síðastliðið ár hétu bækurnar
Hrirtgsól, Blindflug, Kaldaljós, Stálnótt
og Frostmark svo fáeinar séu nefndar.
Fyrir nokkrum árum hétu þær Sögur til
næsta bæjar, Skáldsögur, Ofsögum sagt,
I frásógur færandi og Sagan öll. Þarna
er eitthvert tilviljanakennt samhengi —
eða hvað?
Ollu furðulegra er þó að finna í einni
tiltekinni bók tiltekins árs margar aðrar
bækur sama árs! (Svo ekki sé talað um
margar enn eldri bækur). Þannig teygja
bækur anga sína hver inn í aðra: Sam-
vaxnar bækur. An sjáanlegra skýringa.
Nema ef vera skyldi hægt að kenna tíð-
aranda?
Eg þykist vita að þetta krefjist skýr-
inga og þær ætla ég að reyna að gefa,
því einmitt þannig fannst mér að lesa
Hringsól Álfrúnar Gunnlaugsdóttur.
Aldrei fannst mér þó að það væri búið
að segja það áður sem í Hringsóli er
sagt. Það er nýtt, ferskt, óhugnanlegt og
sárt.
I Hringsóli er Elínborg (Bogga, Ella,
stúlkan, ég) sem kemur til Reykjavíkur
úr sveitinni til efnaðra hjóna eins og
Ugla í Atómstöðinni, eins og Hulda í
Umsagnir um bækur
Móbir kona meyja Nínu Bjarkar og ótal
fleiri stúlkur í íslenskum bókmenntum
sem koma í vist eða fóstur til borgar-
innar. Eins og Hulda verður stúlkan í
Hringsóli leiksoppur í undarlegum sam-
skiptum fjölskyldunnar sem fóstrar
hana. Allir notfæra sér hana, hver eftir
eigin höfði og þörfum.
Heimaþorpið hennar með sínu kraft-
mikla fjalli minnir á þorpið hans Gríms
úr Kaldaljósi hennar Vigdísar. Og fjallið
hennar Boggu er dauðatákn. Reyndar
margrætt tákn. Tákn upphafsins, þar
sem ferðin hefst, og endisins, þangað
sem ferðinni er heitið.
Ofan við múlann reis tígulegt fjall.
Þegar staðið var hinumegin fjarðar-
ins var múlinn eins og konuhár sem
hrundi niður í öldurnar. Kona á lík-
börum og krosslagði hendur upp við
háan barm. Þannig var fjallið. (8-9)
Fjallið minnir hana á dauða móður
sinnar og minnir lesandann á fjallið
hans Gríms sem leysti snjó yfir fjöl-
skyldu hans og deyddi mömmu og
hina. Eins og í Kaldaljósi er söknuður
eftir bernskustöðvunum gegnumgang-
andi stef í Hringsóli. Hinn endanlegi
áfangastaður söguhetjunnar er þorpið;
aftur til upprunans. Til fjallsins. Þó ekki
svo að skilja að hægt sé að hverfa aftur
til fortíðarinnar. Grímur heldur í lok
Kaldaljóss á vit fjölskyldunnar sem dó.
Hann nær takmarki sem er honum
nauðsynlegt til að hann geti lifað (eða
dáið?) Bogga ætlar sér að „ná fundi
konunnar sem býr í þokunni, fjallsins
heima" - til að geta dáið. Þannig lokast
í sögulok, hringurinn sem býr undir
frásagnarhætti beggja bókanna. Og tal-
andi um hring; honum er tengdur tím-
inn. Hefðbundinn tímaskilningur er
brotinn upp í báðum þessum sögum.
Tíminn er hringrás frekar en bein lína
501