Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Page 104

um mælgi og orðaflæði en slíkt er í sjálfu sér
auðvelt kjósi menn að fylgja þeirri einkennilegu
dægurkenningu að gæði skáldverka séu í beinu
hlutfalli við orðfæð þeirra.
í umræðu um verk Thors er Grámosinn glóir
oft nefndur eins og merkilegt frávik frá öðrum
verkum skáldsins. Slfka einföldun er ég á engan
hátt fús að samþykkja því verkið erekki í áber-
andi mótsögn við þær sögur sem á undan fóru.
En eftir útgáfu Grámosans virtist sem þjóðin
hefði loks stigið skref til stórskálds síns, hikandi
og hægt, en skrefið steig hún engu að síður þó
að einhverjir hafi snúið dæminu við og haldið
því fram að það hafi verið skáldið sem loks
rataði til þjóðarinnar, það hefði breyst, orðið
annað en það áður var. Þeir sem héldu fram
umbreytingu skáldsins duttu þar niður á snjalla
lausn því með henni komust þeir hjá að viður-
kenna að þeir hefðu aldrei skilið eða metið fyrri
verk skáldsins að verðleikum.
Líkast til hefði aldrei reynst annað en erfitt að
fylgja eftir stórvirki á borð við Grámosann.
Náttvíg sem kom út árið 1989 stenst ekki sam-
anburð við þá bók. En Náttvíg er engu að síður
listavel unnið og var ótvírætt besta skáldverk
síns árs þó að hinar ágætu verðlaunaakademíur
landsins hafi á sínum tíma ekki áttað sig á því.
Náttvíg: Bygging og persónusköpun
Leigubílstjóri leiðir hugann að atburðum
tveggja nátta. Minningar fyrri næturinnar hefj-
ast þar sem hann situr að drykkju á öldurhúsi.
Af veitingahúsinu heldur hann út í nóttina
ásamt fleira fólki. Höfð er viðkoma á nokkrum
stöðum en endað í gleðskap í heimahúsi. Þar
birtist skyndilega stúlka sem setið hafði á öld-
urhúsinu og leigubílstjórinn eitt sinn þekkti.
Hún lýsir vígi á hendur sér og er handtekin.
Minningar seinni næturinnar taka við þar sem
þrír dólgar neyða bflstjórann í ferð með sér í hús
þar sem þeir misþyrma gömlum hjónum og
ræna þau. Við rannsókn málsins leitar lögreglan
aðstoðar bílstjórans við að hafa upp á illvirkj-
unum og þeir eru loks handsamaðir.
Þetta er hinn eiginlegi söguþráður Náttvígs.
Og þyki einhverjum sem hann sé hér rakinn
heldur stuttlega þá stafar það af því að þessi
söguþráður er ekki hið leiðandi afl sögunnar og
væri misskilningur í því fólginn að einblína um
of á hann. Það er jafnvel ekki fráleitt að halda
því fram að söguþráðurinn varði litlu, sé nánast
umgerð um mikilvæg og margvísleg stef og
ítrekanir verksins. Margt í frásagnaraðferð sög-
unnar bendir til að svo sé. Hún er á engan hátt
einskorðuð við sjónarhom eða minningar þessa
ákveðna leigubflstjóra heldur hvarflar hún milli
persóna er við sögu koma. Verkið reynist því
einnig, og ekki síður, minning þeirra og frásögn
af þeim. Hið sama á við um fjölmarga innskots-
kafla verksins, en að þeim verður vikið síðar.
Hið hverfula og síkvika sjónarhom sögunnar
brýtur sífellt upp frásögnina og ekki er óalgengt
innan sama kafla að fyrstu eða annarrar persónu
frásögn taki skyndilega við af þriðju persónu
frásögn eða hugsun einnar persónu víki alls
óvænt fyrir hugsun annarrar. Þessi einkenni
setja mjög svip sinn á fyrri hluta verksins.
Akveðin skil eru milli fyrri og seinni hluta
Nátn’ígs. Framvinda fyrri hlutans er hæg og er
sá hluti að mestu safn mannlífsmynda. í þeim
lýsingum ríkir ákveðin einsemd og vonleysi.
Fólk þekkir ekki hvert annað og kannski síst af
öllu sjálft sig. I rauninni gerist hérekki svo ýkja
margt nema það að menn sitja einir að einsemd
sinni og dekra minningar sínar. Og þegar loks
unga konan játar á sig morð og lýsir atburðinum
þá er samt enn eins og ekkert hafi gerst, það var
eins og merkingarlaus atburður.
Frásögnin er byggð upp af umtalsverðu hug-
viti og stfllinn gerir sitt til að skapa angurværa
stemmningu. Öðru hverju er létt á frásögninni
með óvæntri hnyttni svipaðri og hér: „Hann
hafði svo lengi þótt skemmtilegur í samkvæm-
um að hann vissi ekki fyrr en hann var orðinn
svo leiðinlegur að enginn nennti að tala við
hann lengur." (Bls. 52-53).
Með síðari hluta verksins hefst frásögn sem
er í flestu andstæða fyrri hlutans. Frásögnin er
nú einskorðuð við upprifjun leigubílstjórans.
102
TMM 1991:2