Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Qupperneq 5

Birna Bjarnadóttir
Hinn kvenlegi lesháttur
Um Gerplu, Tímaþjófinn og femínismann
Hér er deilt á freudískan femínisma og tilgátuna um bælingu kynhvatar-
innar, sem liggur honum til grundvallar. Spurt er hvort maðurinn sé ekki
bundinn af samfélaginu öllu fremur en kynhvötunum einum. í Ijósi þessa
er fjallað um freudísk-femínískar túlkanir á Gerplu og Tímaþjófnum sem
birtar hafa verið í TMM. í Gerplu er að sögn höfundar ekki gefið til kynna
að böl mannkyns hyrfi ef ástin næði að blómstra. Og því er mótmælt að
Alda í Tímaþjófnum sé aðeins þolandi karldýrsins; Alda sé ekki „Flæðis-
Kona“ hinnar hreinu móðurástar, heldur efist hún kannski um öll sambönd
manna.
Eins og allir vita hefur undanfarna tvo ára-
tugi eða svo átt sér stað heilmikil vakning
meðal kvenna sem lesa bækur. Nýstárlegar
aðferðir og niðurstöður hafa vakið tölu-
verðar deilur hér á landi, sem og úti í hinum
stóra heimi. Hér er hvorki ætlunin að rekja
þá umræðu í heild sinni, né að fjalla um
femínisma vítt og breitt, heldur einungis að
ræða um eitt afbrigði þessara fræða, nefni-
legafreudískanfemínisma og hvemig þeirri
aðferð hefur verið beitt á íslenskar bók-
menntir.
Þegar fræði sem þessi em gagnrýnd er
fróðlegt að skoða þau í sögulegu samhengi.
Og við slíka skoðun kemur í ljós að þó
heimsmynd þessara fræða virðist með öllu
óskiljanleg á köflum, þá er þar ekki bara
nútímalegu ofríki Kristevu, Lacans, eða
Barthes um að kenna (en þessir höfundar
em að margra dómi helstu kenningasmiðir
freudíska femínismans). Hér verður því
brugðið út af vananum og lítið sem ekkert
rætt um ofanskráð þrístimi. Þess í stað
verður slóðin rakin til 19. aldarinnar og
reynt að sýna hvernig undirstöður aðferð-
arinnar em allt annað en nýstárlegar, hvað
þá róttækar.
Annars hefur heimsmynd þessara fræða
ekki einungis vakið furðu manna, heldur
líka reiði. Sumir þættir hennar liggja reynd-
ar óvenju vel við höggi og það er auðskilið
ef myndin er höfð í huga: Við sjáum karl-
mann æða um veldi sitt, ýmist á flótta undan
hinu kvenlega (sem er ástand sælu og friðar
fengið með ást) eða gælandi við það, á
meðan konan stendur við samfélags-jaðar-
TMM 1992:2
3