Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 12

af þessari stærð. Sú bókmenntatúlkun sem
byggir á þessari hugmynd gerir ráð fyrir
einu samfélagsböli, því böli að ástin geti
ekki blómstrað innan samfélagsgerðar sem
bannar og bælir hið kvenlega. En Gerpla
getur með engu móti gefið til kynna að böl
mannskepnunnar hyrfi, ef hetjurnar elsk-
uðu meira en þær dræpu. Það er einfaldlega
spurt um fleiri og stærri lögmál.
II. Tímaþjófur Helgu Kress: Ást-
leitin Alda í strandlausu karlveldi
1
Sé maðurinn bældur, styrkir bælingartilgát-
an ekki einungis hugmyndina um manninn
sem heilbrigt, friðelskandi og frjálst dýr,
heldur einnig hugmyndina um möguleika
mannsins til skilyrðislausra ásta. Þess sjást
víða merki í túlkun Dagnýjar
Kristjánsdóttur, en enn frekar í túlkun
Helgu Kress á Tímaþjófnum eftir Steinunni
Sigurðardóttur. Ástin í túlkun Helgu Kress
er þó bundin skilyrðum, en þau eru ekki
skilyrði hvata annars vegar og siðferðis
hins vegar, heldur gerir Helga aðstæður
ástarinnar innan hins karlstýrða þjóðfélags
að umtalsefni. Vandi kynverunnar er ekki
það sem málið snýst um, heldur böl kon-
unnar og leit hennar að ást (og þar með
sjálfsmynd) innan samfélags sem „endur-
geldur ekki ást kvenna“.14
Helga leitast því fyrst og fremst við að
sýna fram á vonlausa stöðu konunnar í sam-
félagi sem lýtur lögmálum karlstýringar, þó
sér í lagi sé konan ástfangin og vilji finna
ást sinni stað. Hún sýnir Öldu, aðalpersónu
bókarinnar, sem fómarlamb þessa samfé-
lags og hvernig hún er „dæmd til að hrekj-
ast“ (89) á úthöfum lögmála þess. En ekki
án uppreisnar:
Annars vegar er um tilbeiðslu og þrá að
ræða, hins vegar niðurrif og spott. Milli
þessara tveggja skauta sveiflast — eða öllu
heldur flæðir — ekki aðeins aðalpersónan
Alda, heldur einnig texti bókarinnar (56).
Alda elskar, tilbiður og þráir Anton, en sam-
kvæmt lestri Helgu er hann „hlutgerving, ef
ekki steingervingur, karlveldisins sjálfs“
(89). Og ef ekki væri „niðurrifið" og „spott-
ið“, væri enn verr komið fyrir hinu kven-
lega: „Flæði öldunnar kallast á við flæði
stflsins, þar sem samfélagslegum veruleika
er í sífellu storkað af villtri orðræðu tilfinn-
inga sem brýtur gegn hinu almenna rökvísa
máli“ (89). Um leið og flæðið vinnur á hinu
rökvísa máli, vinnur það einnig á karlveld-
inu. Helga segir að í bókinni megi sjá
vísbendingu um þau öfl sem gætu unnið á
þessu veldi: neikvæðið, gróteskuna og hlát-
urinn, og ekki síst flæðið, ölduna sem brýt-
ur á steininum, sverfir hann og ntýkir. Og
að lokum molar (89).
En róttækni túlkunarinnar er ekki sjáanleg,
því í raun er hún íhaldssöm og boðskapur
hennar er bundinn við túlkunarskekkju
fræða, frekar en tilvistarlegan vanda þeirrar
persónu sem skoðuð er. Vissulega lýtur
Alda einhverjum lögmálum og einnig má
segja textann og persónuna sveiflast á milli
tveggja skauta. En tilgáta mín er sú, að
lögmálin séu að mestu sammannleg. Og
skautin tvö eru það einnig: annars vegar
þátttaka Öldu í þverstæðu nútímans — sem
segir okkur að við lifum frjáls í vesöld
ímyndaðrar ástar—og hins vegar andstaða
textans gegn þeirri þverstæðu. En hvað sem
10
TMM 1992:2