Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Side 44

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Side 44
Ef verið er að spyrja um íslenska sagna- gerð á níunda áratugnum, tel ég það hæpna kenningu að hún hafi einkennst af „aftur- hvarfi til frásagnarinnar“. Raunar má fyrst spyrja hvort það sé eðlileg forsenda að líta svo á að einhverntíma hafi einhverjir höf- undar, væntanlega módemistar á því tíma- bili sem ég hef nefnt, hætt að segja lesendum sögur. Raunin er sú að verk þeirra ólga af sögum og til dæmis eiga skáldsögur Thors og Guðbergs það sameiginlegt að persónur gera mikið af því að segja hver annarri sögur. Hinsvegar má segja að hinn samfelldi epíski söguþráður með atburða- kjörnum sínum og tímafléttu þokist í bak- grunn textans og verði kannski sem slitróttur skuggi í huga lesandans í róttæk- ustu verkunum. Afturhvarf til hefðbundnari frásagnar verður á áttunda áratugnum með nýraun- sæinu, og hafi verið listræn blindgata í ís- lenskri sagnagerð síðustu áratuga þá er það nýraunsæið. En þegar nýraunsæið er harð- lega gagnrýnt, eins og löngu er orðinn við- tekinn háttur, vill gleymast að á áttunda áratugnum urðu einnig epísk umskipti af öðrum toga. Þá birtust söguleg skáldverk eins og Yfirvaldið eftir Þorgeir Þorgeirsson (1973) og Haustskip eftir Björn Th. Bjöms- son (1975), og svo sagnabálkar sem hleyptu nýju lífi í ævisagnaritun, þ.e.a.s. endur- minningar Halldórs Laxness (fjórar bækur 1975-1980), ævisaga Tryggva Emilssonar (þrjú bindi 1976-1979) og Jakobsbálkur Sigurðar A. Magnússonar, sem hófst með Undir kalstjörnu (1979). Til þess að sjá þróun frá formi til frásagnar á níunda ára- tugnum þurfa menn því greinilega að hafa steingleymt þeim áttunda, bæði hvað varð- ar skáldsögur og aðra frásagnarlist. Jafn- framt er þó rétt að muna að ein helstu nýsköpunarverkin í ævisagnalist sem birt- ust á þessum árum ganga allmikið á skjön við hefðbundna sagnagerð, nefnilega Samastaður ítilverunni (1977) og Úrsálar- kirnunni (1978) eftir Málfríði Einarsdóttur. Sjálfsævisöguleg verk síðastnefndra höf- unda rísa flest hæst í glímunni við bemsku og uppvaxtarár, eins og algengt er um sjálfsævisögur. Þannig tengjast þau einu helsta viðfangsefni íslenskra skáldsagna á áttunda og níunda áratugnum. Bemsku- skáldsögur síðustu fimmtán ára búa vissu- lega margar yfir ríkri frásagnargleði, en sumar þeirra bera þess líka vitni að bemsk- an einkennist af söguþrá fremur en sögu- þræði. Og svo einkennilegt sem það kann að vera, þá er söguþráin ljóðræn og mynd- leitandi í eðli sínu. Sá höfundur sem kafað hefur hvað dýpst í bemskuna og fundið henni aðkallandi form, Gyrðir Elíasson, sameinar frásagnargáfu og myndræn tilþrif með listrænum hætti sem villandi væri að kenna við „afturhvarf til frásagnarinnar". Það er miklu frekar sem hann standi á mót- um sögu og ljóðs og yrki textann þar. Texti á mótum frásagnar og ljóðrænnar tjáningar einkennir einnig önnur verk frá níunda áratugnum sem fyrr voru nefnd, t.d. I sama klefa, Hjartað býr enn í helli sínum, Grámosinn glóir, Tímaþjófinn, Gunnlaðar sögu, Hringsól, Skuggabox og Ég heiti ís- björg, ég erljón. Þessi verk taka frásögnina til endurskoðunar, en upphafsályktun Gísla Sigurðssonar — „Sögur eru einfalt fyrir- bæri“(69) — er þeimfjarri. í þessum skáld- sögum em þrá og ótti persónunnar, sjálfsverunnar, bundin frásögn, en frásögn- in og sjálfsveran leita hvor undan annarri. Sjálfsveran fær ekki fest sig í sögu eða þá að hún er fönguð í einhverri frásögn án þess að eiga þar heima. Innbyrðis uppnám sjálfs- 42 TMM 1992:2
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.